Bu süreçte, Mehmet Öncü (1961, Adıyaman )’nün çalışmaları dikkat çekmektedir. Bunlar arasında, dört ciltlik, Kürd atasözlerini sınıflandıran, anlamlandıran çalışması, çok emek verilmiş, çok değerli bir çalışmadır. Bu, büyükboy, toplam 4967 sahife tutarında bir çalışmadır.
Gotinên Pêşiyan (Sanifandin-Şirove-Ferheng) Berg I Sîtav, îlon 2020, 1212 s.
Gotinên Pêşiyan (Sanifandin-Şirove-Ferheng) Berg II, Sîtav, îlon 2020, 1294 s.
Gotinên Pêşiyan (Sanifandin-Şirove-Ferheng) Berg III, Sîtav, îlon 2020 1218 s. Gotinên Pêşiyan (Sanifandin-Şirove-Ferheng) Berg IV, Sîtav, îlon 2020 1243 s.
Araştırmacı yazar Mehmet Öncü’nün, farklı tarihlerde yayımladığı kitaplarından bazıları da şunlardır:
Çîrokên Efsaneyî, Yên Kurdan, Nubîhar, 2014 536 s.
Yeklo Duklo Dumbaz ê (Hejmarok Lezbare Xwesgotinok) Zargotın, Rêbendan 2014, 61 s.
Ferhenga Biwêjan, Sîtav, Rebêndan 2015 591 s.
Ji Kaniya Dîl (Çarîne) Sîtav, Gulan 2016 204 s.
Şihîna Hespên Azad, Roman, Sîtav, Tebax 2017 399 s
Kulîlk û Şikevlatû /Fablên Kurdî, Folklor, Sîtav îlon 2019, 254 s.
Ferhenga Devoka Herêma Semsûrê, Ferheng, Sîtav, Kewçer 2019, 384 s.
Raperîna Baba îshaq, Roman, Sîtav, Adar 2020, 231 s.
Di Gotinên Pêşiyen Kurdan de Jin, Ferheng, Sîtav, Adar 2020, 264 s.
Ako Mihemed Mîrzadeyî, Eski Kürt Tarihi, Çeviren Mehmet Öncü, Sîtav, Ekim 2020, 592 s.
Görüldüğü gibi, Mehmet Öncü’nün kitaplarının hemen hemen hepsi Kürdçe’dir.
Öteki Adıyaman
Öteki Adıyaman, yazarın hazırlamakta olduğu yeni bir çalışmadır. Bu çalışmada Adıyaman, devlet bürokrasisine bağlı görevlilerin açıklamalarıyla değil, ötekilerin ağzından anlatılmaktadır.
Öteki Adıyaman araştırmasında, Adıyaman çevresindeki dağlardan, ovalardan, yaylalardan, mağaralardan nehirlerden, çaylardan, göllerden etraflı bir şekilde söz eden geniş bir bolüm var. Adıyaman’ın topoğrafik durumundan ve jeomorfolojinden söz ediliyor. Bakır, krom, mermer, barit, fosfat, manganez yataklarından, çimento hammaddelerinden söz ediliyor. Petrol, doğalgaz linyit yataklarından, rüzgar enerjisinden yaralanma olanaklarından bahsediliyor, bu konulardaki tartışmalar dile getiriliyor. Güneş enerjisi, biyogaz enerjisi, gün deme getiriliyor, hidroelektrik potansiyeli üzerinde duruluyor. Adıyaman çevresindeki yeraltı sularından, göletlerden ayrıntılı bir şekilde söz ediliyor.
Yerleşim alanları, toprak-insan ilişkileri, topraktan, sulardan yararlanma biçimleri, iş-güç çeşitleri ayrıntılı bir şekilde anlatılıyor. İlçeler, beldeler, bazı köyler üzerinde özel olarak duruluyor. Ormanlar, çayırlar meralar anlatılıyor.
Adıyaman çevresindeki flora (bitki örtüsü), fauna (hayvan varlığı) durumundan endemik bitkilerden söz eden ayrıntılı, geniş bir bölüm var. Sürüngenler, kaplumbağalar, kurbağalar, kuş türleri, balıklar… dile getiriliyor.
Öteki Adıyaman çalışmasında, Adıyaman’ın nüfus yapısı, nüfus yapısındaki gelişmeleri anlatan bir bölüm de var.
Bu çalışmada,
Adıyaman’da Kürtler Adıyaman’da Zazalar (Dimillar) Adıyaman’da Araplar Adıyaman’da Süryaniler Adıyaman’da Ermeniler Adıyaman’da Dürzüler Adıyaman’da Êzidîler Adıyaman’da Aleviler Adıyaman’da Türk ve Türkmenler Adıyaman’da Muhacirler
Adıyaman’da Kızılbaş Ocakları
başlıklı bir bölüm var. Bu bölümde araştırmacı-yazar Mehmet Öncü, herbir bölüm için ayrı ayrı yazılar hazırlanacağını belirtmektedir.
Burada küçük bir açıklama yapmak gereğini duydum. ‘Adıyaman’da Kürdler’, ‘Adıyaman’da Zazalar’ ayrımında sorun var. Bu ifade biçimi, Zazaların, Kürdlerden ayrı bir etnik kategoriymiş gibi bir izlenim yaratıyor. Burada, Zazaların da Kürdlerin belirli bir bölümü olduğunu gösteren bir ifade kullanılsa daha iyi olur.
Bu noktada bir hatırlatma daha yapmak iyi olacak. Bugün, Kürdler arasında, M.Ö. 2000’lerde, Kuzey Mezopotamya’da yerleşik, Lulubi, Hurri, Subari, Guti, Kassit, Nairi, Mitanni, Med gibi halkların, bugünkü Kürdlerle belirli bir ilişkisi olduğuna dair güçlü bir anlatım vardır. Bu bir yerde, Adıyaman’ın tarihsel geçmişiyle de ilgilidir. Bu noktada, araştırmacı-yazar Mehmet Öncü’nü özellikle Mitanniler odak noktasında bu ilişkilere açıklık getirmesinde yarar vardır.
Kürd Toplumu ve Kürd Tarihi Çalışmalarına Katkı
Yazar Mehmet Öncü, Adıyaman’nın tarihsel ve turistik Yönlerinden söz ederken Nemrut Dağı’daki heykelleri de gündeme getirmektedir. Burada konumuzla ilgili değerlendirme şöyledir:
Doğu Terasındaki Komagene (Daê[1]/Argande[2]) Heykeli
Batı Terasındaki Komagene (Daê[3]/Argande[4]) Heykeli
Yazar Nemrut Dağı’nda, Doğu Terası’nda ve Batı Terası Zeus ve Apollon heykellerinden de söz etmektedir.
Burada iki defa vurgulanan, 1,2,3,4 numaralı dipnotları ise aşağıda verilmiştir. Daê ve Argande sözcükleri ile ilgili değerlendirmelerin çok dikkate değer olduğu kanısındayım. Bunun ilkçağlardaki Kürdler ile bugünkü Kürdler arasına önemli bir bağ kurduğu kanısındayım. Bunun Kürd toplumu, Kürd tarihi çalışmalarına önemli bir katkıdır. Bu ifadelerin Doğu ile Batı arasında bir bağ kurduğu da söylenebilir.
Öteki Adıyaman kitabında, tarih boyunca, Adıyaman’da yaşamış bazı kişilerden de söz etmektedir. Bunları bu şekilde belirtmek mümkündür:
Lukyanus (M.S. 2. Yy yaşamış bir Hicivci. 80 eseri var)
Lucian (M.S. 2. Yy yaşamış bir Hıristıyan Aziz-Samsatlı)
Sarapyan (Antik Çağda yaşamış Pagan Bir filozof, bu kişi Samsatlı yani Adıyamanlıdır)
Pavlus (Pavlusyenliğin kurucucusu-Teolog ve 3. Yüzyılda yaşamış)
El Kahtavi (Bir bilim adamı)
Baba İshak (Bir İsyancı)
Zozimos (Antik Çağ Mozaik Ustası)
Osman Sebri (20. Yy. Kürt Edebiyatçısı)
Hemreş Reşo (20. Yy. Kürt Aydını)
Silah Sanayı (Çelik) – ( Araştırmacı-yazar Mehmet Öncü, bu bölümde Komageneliler döneminede üretilerek Roma’ya satılan silahları dile getirmektedir Yani o gün Roma Devleti’nin kullandığı en önemli silahların tamamını Komagenelerin ürettiğini vurgulanmaktadır.)
Öteki Adıyaman çalışmasında, tarihsel ve turistik mekanlardan ederken köprüler ve timülüsler de anlatılmaktadır. Cendere Köprüsü üzerinde özel olarak durulmaktadır.
Cendere Köprüsü Cendere Köprüsü I. Nolu Sütün (Septimus Severus) Cendere Köprüsü II. Nolu Sütün (Julia Domna) Cendere Köprüsü III. Nolu Sütün (Carakala) üzerine açılamalar yapmaktadır..Cendere Kanyonu’ndan söz etmektedir.
Çalışmada, tümülüsler de anlatılmaktadır. Sofraz Büyük Tümülüsü, Sofraz Küçük Tümülüsü üzerinde durulmaktadır. Çalışmada camilerden, çeşmelerden söz eden bölümler de vardır.
Öteki Adıyaman çalışmasında, yeme-içme biçimlerinde, yiyeceklerin hazırlanmasına, evlenme geleneklerinden, düğünlerden, doğumlardan, ölümlerden, sünnetten, danslardan söz eden bölümler de vardır.
Araştırmacı-yazar Mehmet Öncü’nün Öteki Adıyaman çalışması, sadece Adıyaman için önemli değildir. Bu çalışmanı, genel olarak Kürd Çalışmaları’na önemli bir boyut katacağı kanısındayım.
[1] Kürtler annelerine “daê” der, muhtemeldir ki Kürtçe’deki anne(daê) kelimesinin kaynağı bu tanrıdır.
[2] Argende: Yunanca (Grekçe) da “j” sesi olmadığından “g” harfi ile yazılmıştır. Orijinal telafuzu “Arjend” olan bu sözcük Kürtçede “ateş saçan, ateş püsküren” anlamına gelir.
[3] Kürtler annelerine “daê” der, muhtemeldir ki Kürtçe’deki anne(daê) kelimesinin kaynağı bu tanrıdır.
[4] Argende: Yunanca (Grekçe) da “j” sesi olmadığından “g” harfi ile yazılmıştır. Orijinal telafuzu “Arjend” olan bu sözcük Kürtçe’de “ateş saçan, ateş püsküren” anlamına gelir.
Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Nerina Azad'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.
5973 kişi tarafından görüldü.
Son Güncellenme:20:18:44
Ömer Şeyhmus ve Agneta Kling
İsveç-Norveç Seyahati
Ubeydullah Nehrî Harekatı
Anı Resimleri
Milliyetçilik, Bir Defa Daha
İsmail Beşikci Vakfı Diyarbakır Temsilciliği’nin Yeni Ofisinin Açılışı
Ana Dili Yasaklamak
Abdurrahim Rahmi Zapsu
Müslüman Kürdlerde Milliyetçiliğin Gelişimi
Japonlar, Japonya
Kürdistan Demokrat Partisi - Sorular
Üçüncü Erbil Forumu
Ağrı Direnişi Hakkında …
Abdurrezzak Bedirxan
Hıner Saleem: Ortadoğu’nun Esas Suçluları
Yirminci Yüzyıl Başlarında Kürd Aydınları ve Cumhuriyet
Vakfedilmiş Bir Hayat
Ortadoğu Barış ve Güvenlik Forumu (x)
Son Gelişmeler Üzerine
Türkiye’de Üniversite
İbrahim Kaypakkaya Anması
Değinmeler 3
Kürdistan'a Sor
Malazgirt ve Kürtler
Kurdiana Düğümü
Kemalizm ve Kürd Ulusal Sorunu IV
Köklere Yolculuk
Toprak Temelli Milliyetçilik
Kürdlerin Geleceği Konusunda Birkaç Söz
Antik Kürdistan
Din Ve Bilim
Karakoçan (Dep) ve Yayladere (Holhol) İle İlgili İki Kitap
Uludere (x)
Newroz 2024 Akre
Üç Kitap
Hazro Beyleri
Simurglar
Mehmet Bayrak’ın Kürt Kimliği Mücadelesi
Şeyh Said Direnişi İle İlgili İki Kitap
Diyarbakır Kitap Fuarı 2023
Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi
Ehmedê Xanî’nin Hatırası Üzerine
Abdurrahman Önen-Erdnîgarîya Kurdistanê
Kürtler ve Güller Cilt 3
‘49’lar’, ‘55’ler’, ‘23’ler’ …
'Yaşamın Kıyısında'
Behdinan, Barzan, Milli Lider
Suyu Arayan Halklar Aşiretten Ulusallığa Doğru Kürtler(II)
Suyu Arayan Halklar Aşiretten Ulusallığa Doğru Kürtler
Yüzüncü Yılında Lozan Antlaşması
Son Kız
‘Deniz’in Ütopyası’ Üzerine
Rudaw TV
Stockholm Kürd Sürgün Müzesi Üzerine Düşünceler
Lozan Konferansı, Kürdler ve Kürdistan II
Lozan Konferansı, Kürdler ve Kürdistan
Diaspora Kürdleri
Mele Mıstefa Barzani Ulusal Müzesi
Rovîyê Xasûk
Barzani ve Kürt Ulusal Özgürlük Hareketi III
Kendi Kendini Yönetme Hakkı
‘Ayrılıkçı Yazılar’
Peywend Yayınları
Duhok Üniversitesi’nin 30. Yılı
Ahamenişlerden İran İslam Cumhuriyeti’ne II
Kürtçülük
Ahamenişlerden İran İslam Cumhuriyeti’ne
Kürd Aydınları II
Bedirhan Epözdemir’in Anıları
Seyidlik-Şeriflik
Kürdizade Ahmed Ramiz
Medreseler-Üniversiteler
Medya Kitabevi
Birleşmiş Milletler ve Kürdler
Mülteci Yaşamlar
Öncü Bir Kürt Aydını
59 Yıl Sonra Şemdinli
Kemalizm Ve Kürd Ulusal Sorunu III
Ortadoğu
Bir Ailenin Son 200 Yıllık Tarihi
Tarih Okumaları, Kürdlerin Hikayesi
Hewler’de, Soran’da ve Cambridge Koleji’nde Konferans
Theodor Herzl Bize Ne Anlatıyor?
Aforizmalar
Son Yolcu
Irkçılık Hakkında …
Aydınlar Hakkında…
Latife Fegan’ın Anıları
Adil Yargılama/Yargılanma Mümkün mü?
Kürd Aydınları
İlim-Bilim
Kürdçe Derslerinin Önemi
Yaş 83…*
Mezopotamya Uygarlığında Hakkari
Kemalizm Ve Kürd Ulusal Sorunu - II
Bediüzzaman’ın Hançeri
Doğu-Güneydoğu Dernekleri Platformu*
Destar Kitap-Kafe
Kürdistan’ın Güney'ine Seyahat
Kürd Tarihinin Yazılı Ana Kaynakları
Bingöl-Van Gezi İzlenimleri
Göbekli Tepe Hakkında…
Güvenlik
Munzur Çem’in Anıları
Derve
Cendere II
Saatin İçindeki Sır
Zarema, Yahudi Devleti
Juli’nin Sesi
‘Ateşte Doğanlar’
Kadri Hoca…
Kürt Hâkim
Alevilik Üzerine II
‘Aleviler ve Sosyalistler’ Kitabı Üzerine
Uygur Türkleri
Başkanlık Seçimleri, ABD
Üniversite Raporu
OFra Bengio’nun Kürd Liderlere Eleştirisi
Dr. Said
Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde Maaş Sorunu…
Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde PKK-Haşdi Şabi İşbirliği
Ama Onlar Kardeştiler…
Mustafa Suphi
‘Kürdistan Ortadoğu’nun Polonya’sıdır’
İSkan Tolun II
Kürt Dil Hareketi (Harekata Zımanê Kurdî) II
‘Doğumun Ölümü’
Kürt Dil Hareketi (Hereketa Zimanê Kurdî)
Kürdistan Bayrağı’nın ve KDP Binasının Yakılması Üzerine…
Ermeniler, Kürdler, Azeriler
Devrimci Doğu Kültür Ocakları
Eylül 2020 Kürdler-Kürdistan
Bir AİHM Başkanı
Halepçe arşivlerinin yakılması ve KDP’ye saldırı
Devran
İskan Tolun
Woodrow Wilson
Harf Devrimi’nin Kürdler İçin Anlamı
Mehmet Elbistan
Kürtler, Şehir Şehirlileşme
‘Kürt Çalışmaları…’
Zini Gediği Katliamı
Kürd Tarihini Kürdlerin Yazması…
‘Kürtlerin Kürt Olmama Hakkı’ II
’Kürtlerin Kürt Olmama Hakkı’
Değinmeler-2
Irkçılık Üzerine
Seyid Ahmed Cebari
Şengal, Afrin
Mustafa Selîmî
Kemalizm ve Kürd Ulusal Sorunu
Orhan Kotan’ın Şiiri
Leylan - II
Kürt Meselesiyle İlgili Bir Projen Var mı?
Leylan
Xwebûn
Orta Karadeniz’de Etnisite İlişkileri
Alevilik Üzerine…
Güvenli Bölge
Duvarımızı Yapamadık…
Doktor Said
Alevilik ve Tarihi
Bitlis ve Ahalisi
1916 Kürd Tehciri
Bir Diplomatın Anıları
Xızır Nasıl Ali Oldu?
Kürd Tarihi Üzerine Gözlemler
Adıyla Çağırmak
Kürdistan’ın Güneyinde Soykırım
Kürdlerin Tarihi
Milliyetçilik Üzerine
Hong Kong, Kürdistan
‘Kürtlerle Türkler’
Ortadoğu’da Devletlerin Kurulması
Abdurrahman Qassemlu’nun Katledilmesinin 30. Yıldönümü
Üniversitenin Bilim Anlayışında Temel Sorunlar
Cumhuriyet, 19 Mayıs 2019
'Özgürlük İçin Sanat'
Helsinki’de Sosyal Forum
Teknoloji, Bilim, Eğitim
Milletler Cemiyeti Döneminde Kürdler/Kürdistan
Hewler - Duhok - Zaho
Bir Tartışma Üzerine…
Dönemin Romanları
Eleştirilerin İzinde
Rêya Heqîyê (Alevilik)
ABD Ziyareti - IV
ABD Ziyareti - III
ABD Ziyareti - II
ABD Ziyareti - I
Berlin’de Dersim 37-38 Paneli
Başur’da Siyaset
Duhok-Hewlêr Gezisi
Kürdçe Yasaklarının İşlevi
‘Aleviliğin Doğuşu’ II
‘Kimliksiz Çığlıklar’
Türkiye’de Adalet Arayışları
'Aleviliğin Doğuşu'
Kürdlere Soykırım…
Moskova’da Kürd Konferansı
Cevat Geray’a Sevgi…
Bilim Ahlakı
Mahallenin Arkadaşları
Selahattin Demirtaş’ın Şarkısı
Canip Yıldırım Kütüphanesi
Devşirmeler ve Devletsizler
Dağ Kavmi - II
Adaylar…
Dağ Kavmi -I
Geleceğini Belirleme Hakkı ve Kürdler
Farhad Daftary, Şiilik Alevilik
Şiizm
‘Türklük Sözleşmesi’
Timure Halil Hakkında …
Düşmanlarını Sevindiren Bir Halk…
Celal Talabani...
Kürdler Zoru Başardı…
Bağımsızlık...
Güvenlik...
Domino Etkisi
Referandum-Bağımsızlık Tartışmaları
Danimarka Seyahati
Sekesûr’da Kürd-Alevi Soykırımı
İnsanlık Araştırmaları Merkezi
Fahriye Adsay’ın Eleştirileri Üzerine…
Bir Kürd...
İki Kürd...
Üç Kürd
Yezda...
Ermeniler, Kürdler…
Yeni Bir KDP Kurma Çalışmaları
Hasta Adam
Avustralya Gezisi
Hayatımdan Kesitler
Birey Toplum İlişkileri
Peşmergelik Yüce Bir Değerdir
Kaderine Küsmek
Kürd Halkının, Kürdistan’ın Başı Sağolsun…
Kürdistan’ın Hayırlı Evladı Doktor Said
Suriyeli Mülteciler
Parlamento
Milli Düşünce Sempozyumu
Desmond Fernandes
Kürtlerin Bulunduğu Ülkeler Bölünemez!...
Kürtler Ne İstiyor?
Eşkiya
28 Devlet Bağımsız Kürdistan’ı Tanımayacak...
Devlet, İslam, Kürdler ve Darbe
Pencinarîler II
Pencinarîler I
Azim...
'Afrika Edebiyatı' Üzerine…
Yaresan (Ehl-i Hak) Rêya Heqîyê, Ezdan
Zağros’un Ötesine…
Süleymaniye Merkez Güvenlik Karargahı
'Peçar Tenkil Harekatı/1927' Üzerine Birkaç Söz
İttifaklar
Mahmut Yeşil’e Sevgi…
Tunceli Kanunu, Getirdiği Esaslar ve Devletin Asimilasyon Planları
Yakındoğu’nun İmhası ve Pontus Sorunu
Keşiş’in Torunları Dersimli Ermeniler
Anlıyorum Ama Konuşamıyorum
1128 Akademisyen
Yaşar Kaya
Alevilik...
Elveda Güzel Vatanım
Alevilerin Kitabı
Uluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan III
Uluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan II
Uluslararası Barışı Kurma Çabaları, Kürdler/Kürdistan (I)
Komkurd-An
Nelson Mandela - Aziz Sancar
Barış, Yüzleşme, Müzakere
İBV Hewler Temsilciliği
558. Oturma
Şengal’i Ziyaret
Şengal
TBMM
Kürdlerde/Kürdistan’da Ana Sorun
Özyönetim Üzerine...
Norveç Seyahati
Alaine Tuoraine’e Eleştiri
Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde Yönetim Zaafları
Güneşin Krallığı
Keyakisar
Barzani bir dönem daha görevde kalmalıdır
Temel şart Kürdistan Ordusu!
Girê Spî'nin Kurtarılması...
Üniversitenin Ana Sorunu
Mardin: Hüzünlü Kent
Alevilik-Müslümanlık
Osmanlılar ve Acemler Arasında Kürdler
İslam’ın barış, huzur, adalet ve eşitlik anlayışı Kerbela’da son buldu
Kürd Kültürü Neden Yağmalanıyor?
Kürd Êzidîlerin Azizesi 'Begê'
İki Olay Üzerine Düşünceler
Barış ve Çözüm Süreci - III
Eleştiriler
Ev Jin û Mêrê bi Maskê
Barış ve Çözüm Süreci - II
Murat Bozlak’a sevgiler...
Barış ve Çözüm Süreci…
Rejim, İslamileşme, Kürdler/Kürdistan
Alman Şarkiyatçı Dr. Friç
Soykırımlar ve Devletsiz Halklar
IŞİD’in Zuhuru
Şeyh Ahmet, IŞİD Saldırıları ve Osman Baliç'in Katili
Ulusların Kendi Geleceklerini Tayin Hakkı ve Kürdler/Kürdistan
Bitlis Anıları, 1960’lı Yıllarda Bitlis’de Yaşam
Uluslararası Bitlis Sempozyumu
Barzaniler
Değinmeler
İfade Özgürlüğü ve ABD
Türk Siyasal Kültürü Üzerine…
Birleşik Krallık, Fransa, Kürdler/Kürdistan
Anti-Kürd Uluslar arası Nizam
Kürd/Kürdistan incelemelerinde temel soru...
Ulus İnşa Sürecinde Dilin Rolü
Mustafa Barzani'yi sevgiyle anıyoruz
Düşün Hayatında ve Edebiyatta Kurumlaşmalar
Yakındoğu’nun İmhası,1915 Ermeni Soykırımı ve Hrant Dink’in Katledilmesi
Resmi İdeolojinin Temel Özelliği
Roboski – Goyiler
Türk-İslam Sentezi ve Kürd Sorunu
Kürdistan sorunu her şeyden önce duruş sorunudur
Barış