Rusya Esad’ın fişini nasıl çekti?

Suriye rejiminin düşüşünün ilk yıldönümünde, Ortadoğu uzmanı Neil Partrick, bir zamanlar güçlü görünen Esad yönetiminin nasıl birkaç hafta içinde çöktüğünü anlatıyor. Partrick’in yeni kitabı “State Failure in the Middle East” (Ortadoğu’da Devlet Çöküşü), rejimin uzun süredir dış güçlerin desteğiyle ayakta durduğunu ve bu destek kesildiğinde çöküşün kaçınılmaz hale geldiğini ortaya koyuyor.

Esad rejimi dışarıdan güçlü görünüyordu

Geçen yıl Kasım ayının başında Beşar Esad, Suudi Arabistan’daki zirveye katılarak uluslararası arenaya dönüş sinyali vermişti. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da ilişkileri normalleştirme mesajı vermişti. Ancak yalnızca haftalar sonra, Türkiye destekli muhalif güçler Şam’a yaklaşırken Esad Rusya’ya ait bir uçakla ülkeden kaçmak zorunda kaldı.

Partrick’e göre bu ani çöküş, rejimin yıllardır süregelen kırılganlığının bir sonucuydu.

“Devlet çoktan içten çökmüştü”

Partrick, rejimin ayakta görünmesine rağmen devlet yapısının boşaldığını vurguluyor:

“Rejim, aile etrafında örgütlenmiş yozlaşmış bir güvenlik yapısına, suç örgütleriyle iç içe geçmiş yarı-resmî milislere ve İran ile Rusya’nın desteğine dayanıyordu. Tüm bunlar bir araya geldiğinde yönetim son derece kırılgan hale gelmişti.”

Suriye ordusunun yerini yıllar içinde Şebbiha’dan türeyen, yerel çıkar ağlarına bağlı milisler almıştı. Ulusal ordu ruhu büyük ölçüde dağılmıştı.

Esad’ın riskli dengeleme oyunu

Partrick, Esad’ın İran, Rusya ve Türkiye gibi birbiriyle çelişen aktörler arasında denge kurmaya çalıştığını ancak bunun sürdürülemez olduğunu söylüyor:

“Babasının aksine, bu karmaşık denge oyununu yönetemedi. Hem İran’ın hem Rusya’nın desteğine muhtaçtı ama her biri farklı şeyler istiyordu. Bu yapı sonunda çöktü.”

Gazze savaşının başlamasıyla Suriye’nin bölgesel çatışmaya çekilmesi ihtimali, Esad’ın hem İran’a yakın durup hem de Batı’ya ‘sorumlu aktör’ görüntüsü verme çabasını zora soktu.

İsrail faktörü

İsrail’in 2024 sonlarında Suriye içindeki saldırılarını arttırması da rejimin baskı altında kalmasına yol açtı. Önceleri sadece İran’a bağlı hedefler vurulurken, daha sonra rejim hedefleri de hedef alınmaya başlandı.

Kritik kırılma: Rusya’nın geri çekilişi

Rejimin çöküşündeki en belirleyici etkenlerden biri, Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya’nın Suriye’deki askeri varlığını azaltması oldu. Partrick’e göre:

“Rus hava gücü Esad’ın ayakta kalmasının temel direğiydi. Rusya, Ukrayna’daki yükü arttıkça Suriye’deki desteğini azalttı. Sonunda Putin, Esad’a ‘Bu iş yürümeyecek’ dedi.”

Rusya’nın rejim içindeki bazı figürlerin tahliyesine yardım ettiği, Esad’ın kaçışında da belirleyici rol oynadığı ifade ediliyor.

Yeni dönemde devlet kapasitesi hâlâ sınırlı

Yeni Suriye Devlet Başkanı Ahmed el-Şaraa, ülkeyi yeniden inşa etmeye çalışırken zorlu bir tabloyla karşı karşıya. Partrick’e göre:

“Rejim çökerken devlet de çöktü. Bugünkü yönetim, eski ordunun kalıntıları ve çeşitli yarı-devlet milislerin dağınık desteğiyle ayakta. Şaraa’nın ülke genelinde tam bir güç tekeli yok.”

Partrick, Suriye’nin henüz bütünlüklü bir ulusal orduya veya merkezi kontrol mekanizmasına sahip olmadığını, milis ağlarının hâlâ sistemin önemli bir parçası olduğunu belirtiyor.