II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (IV)

C- II. Abdulhamid, Mithat Paşa’dan Korkarak, Ondan Kurtulmaya, Olan Tüm Olumsuzlukların Müsebbibi olarak Göstermeye ve İstibdadı Sistemini Oluşturmayı Sabırla Hedefler!

Ahmet Önal

30.12.2021, Per | 10:27

II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (IV)
Makaleyi Paylaş

II. Abdulhamid, Sadrazam olan Mithat Paşa’ya düzenlettiği Kanun-i Esas-i’nin, 113. Maddesi ile elde ettiği yetkiye dayanarak, Mithat Paşa’dan kurtulmaya karar verir.

Diktatörlüğünü inşa etmesi için Mithat Paşa, Şam’a vali olarak tayin edilir.

Ancak Mithat Paşa yola düşer düşmez “Meşruti bir yönetimde, hukuksuz davranan Sultan’ın kıymeti olmaz!” diye eleştirir. II. Abdulhamid, Mithat Paşa’nın politik liyakatinden çekinerek, “Daha önce iki sultanı tahtından ettiğini ve yeniden V. Murad lehine çalışabilir.” diye düşünür ya da “Mithat Paşa’nın, Osmanlı hanedanlığını tasfiye ederek, kendisini başkan ilan edeceği bir ‘cumhuriyet’ de kurabilir!” gibi fikirlerle, tahtından olabileceği gibi tedirginliklere düşer. 30 ocak 1877’de sadrazamdan aldığı mektupta, “Kanuni Esasi’nin, istibdadı engellediği için … reddediyor olunduğu için bütün harekatlardan millet nazarından sorumludur!” diyerek Sultan II. Abdulhamid’i eleştirir. II. Abdulhamid ise, Sadrazam Mithat Paşa’nın “Avrupa’daki reformları engelleyerek, Kanun-i Esasi ile sorunlu olduğunu” iddia etti. Karşılıklı bu iddialar sürerken, Sultan Abdulhamid’in, meclisi toplamanın işleri sarpa saracağı düşüncesine iter.

Mithat Paşa’nın durumu, II. Abdulhamid’in “Meçhul Sultan” durumunu açığa çıkarır. Mithat Paşa’nın sürgünü ile II. Abdulhamid’in dalavereci, hiçbir kural ve ahlakı değeri kabul etmeyen, “reformcu” geçinen ancak reform programını uygulamaya zorlayan Tanzimat Devrini kapatan ve fakat otoriterliği dışında her şeye kuşku ile bakan ve kabul etmeyen, ama istibdadı uygulamada sınır tanımayan bir devrin başladığını ortaya koyarak, II.Abdulhamid’in durduğu yeri netleştirmiş olur. Artık Sadrazam ve yardımcılarının esas icracı yönetenler olduğu dönem de böylece sona erer.

Mithat Paşa’nın sürgünü ardında, II. Abdulhamid’in emir eri gibi davranan Ethem Paşa sadrazamlığa atanır. Bu durumu anlayan gazeteler ve muhalefet korkudan ses çıkarmazken, hem II. Abdulhamid bu sesiz duruma şaşırır, hem de Mithat Paşa büyük bir muhalefet beklerken, yanılgı ve hayal kırıklığı yaşar. Bu sürede Mithat Paşa Avrupa’ya sürgün gider.

Avrupalılar da, II. Abdulhamid’in kendilerine söyledikleri ve verdiği vaatleri yerine getiremeyeceğini düşünerek, hayıflanmanın ötesinde bir adım atmazlar. Rusya ise Mithat Paşa’nın Tuna vilayetinde vali iken kendilerine çıkardığı zorluklardan dolayı bu sürgüne memnun olurlar. II. Abdulhamid’in, iç ve dış gelişmeleri hazırlıksız yakalayarak, somut ve zorlayıcı bir tepki ile karşılaşmadan, kendi iktidarını sağlama alma ve inşa etme konusunda “doğru” bir zamanda adım attığı anlaşılır.

Bu girişimle, II. Abdulhamid’in Kanuni Esasi’yi ve meclisi rafa kaldıracağı beklenirken, II. Abdulhamid bunu düşünenleri şaşırtır. ‘Avrupa’ya ödün vermeyeceğini’ dillendirerek, Osmanlı kamuoyunu içeride yanına almayı hedefler. Kanun-i Esasi ile Mithat Paşa birlikteliğini ayırmak üzere, Mithat Paşa’yı tasfiye eder. Kanun-i Esasi ve Meclisi sahiplenerek, rahatlıkla gücünü toplamak üzere, meclisi toplamayı hedefler. Ayrıca, Kanun-i Esasi konusunda hassas davranan İngilizleri yanına alarak, Rusya’ya karşı siyasette elini güçlü tutmak ister. Yanı sıra Mithat Paşa gibi çevresinde siyasi manevra geliştirecek bir sadrazamdan da yoksun olduğu için, İstanbul kamuoyunun ansızın aleyhine döneceğini ve bu durumun sonunu getirebileceğini, Abdülaziz ve V. Murad’ın rahatlıkla tasfiye oluşunun akıbetine uğrayacağının teredüdünü de yaşar.

II. Abdulhamid tahta geldikten sonra, yapılan ilk meclis seçiminde 130 vekil, vilayet yönetimlerinin ve idare meclisleri tarafından gösterilen göstermelik -halk tarafından- seçilir. Kendilerine biat edemeyeceği Mısır, Girit ve Lübnan gibi alanlarda “özerklik” belirip hüküm edemeyince, seçim dışında tutarak sonradan gerçekleşen seçimde, oralar için de beşi Müslüman, beşi gayri Müslüm olan vekiller, sözde “iki dereceli seçim metodu” ile bizzat atanmış olarak tespit olunur.

II. Abdulhamid, İstanbul’daki iktidarını garantiye almaya uğraşırken, kamuoyunun dikkati Rusların dayattığı savaştadır. Sırbistan ve Karadağ’daki ayrılıkçı tutum, Rusya’nın işine yaradığı açıktı. Osmanlı devleti onlarla barışarak Rusya’ya karşı daha güçlü konumlanabileceğini, Mithat Paşa sürgün edilmeden önce sorunu çözmek üzere bir noktaya taşıyacağı, o bölgelerde göstermelik bir Osmanlı sancağı dışında bir hükmünün bırakılmadığını görür. Rusya da bu alanda Avrupa’nın desteğini almak, olmazsa Avrupa’nın Osmanlı devletinin yanında yer almayacak konuma getirmek üzere, bu görüşmeleri leyine çevirmek üzere devrededir ve gizli sözleşmeler gerçekleştirir. Balkan Yarımadası iki nüfuz alanına ayrılarak, Adriyatik kısmı Viyana’ya, Karadeniz kısmını ise Sen Petersburg’a katarak, Rusya’nın Ege’ye doğru inmesinin yolunu açmaya çalışır. Mart 1877’de Dostoyevski, “Konstantinopolis artık bizim olmalıdır” derken, Rus kamuoyunun istemini dillendirir.

Bu atmosfer içinde, 19 Mart 1877’de Sultan II.Abdulhamid, tedirgin ve geleceği okuma konusunda belirsizlik içinde Dolmabahçe’de topladığı, yetmiş bir(71) Müslüman, kırk dört(44) Hıristiyan, dört(4) Yahudi vekilden oluşan yeni Meclisin açılışına katılarak, kendi adına hazırlattığı konuşma metnini, Said Paşa’ya okutur.

Hıristiyanlara fazla sandalye vermesi, Avrupa’nın kaygılarını giderme hesabından kaynaklıdır. Meclisin çoğunluğu Müslüman olsa da, bu Türkler açısında, Araplar, Kürtler, Arnavutlar, Boşnakların yeri hesapta bile yoktur. Zira Kanun-i Esasi’de, “Resmi dil Türkçedir” denmesi ile bu sorunda her ne kadar bu meclis toplantısında 14 farklı dilden konuşmalar yapılmış ise de, bu farklılığın zamanla tekleştirileceği, diğer dillerin ise sadece Türkçenin oluşmasında kelimelerin devşirileceği hazine olacağını tarih gösterecekti.

Toplanan meclis üyelerinin esası hükümetin idare memurlarından, yani halkları değil, imparatorluğu teşkil eden mozaikten oluşur. Böyle olunca, Mebusların tamamı konuşmalarında, Sultan II. Abdulhamid’e methiyeler dillendirerek, onun istediği minvalde konuşmalarına başlayıp, “ Vatan, millet için Sultan Abdulhamid” sözleri ile sonlandırır.

Bu manzaradan sonra, Ocak 1877’de İstanbul’dan çekilen sefirler, yeniden dönmek üzere görüşmeler yapar ve ilk gelen İngiliz sefir Sir Henry Layard olur. Sir Henry Layard Türk dostu, diplomat ve arkeolog olarak Ninova kentini bulan isimdir. Bu koşullarda Sir Henry Layard’ın atanması, çarlık Rusya’sının Konstantinopolis/İstanbul ve Ege üzerindeki saldırı hesaplarının önüne geçmek ve bölgede kendi nüfuzunu artırmak politikasından kaynaklandığı düşünülmelidir. O günkü İstanbul basını, “Dünya Osmanlı devletinin arkasında” ve “Yenilmez bir güce sahip” olduğunu abartarak dillendirir. Bu havaya II. Abdulhamid’in en yakınındaki Damat Mahmud Celalleddin Paşa ile Serasker Redif Paşa da başı çekmektedirler. Öylesine ki bu savaş kışkırtıcılığı sonucunda, geri adım atıp, yumuşamaya geçmek ya da savaş dışındaki olasılıkları düşünmeye imkan bırakılmaz. İngiltere’nin, Osmanlı Devleti’nin Doğu Avrupa’da yaptığı katliamları düşünerek, garanti vermemesine rağmen, II. Abdulhamid savaş kararını Mart 1877 sonunda olumlamaya başlar. Ancak bu kararda çok temkinli davranarak pek öne çıkmaz. Meclisi öne çıkarır.

Bu atmosfer içinde, İstanbul muhaliflerinin siyasi basireti adeta bağlanmış, “İslamiyet’ten ziyade, Türkçülüğün kültürel merkeze alınması, Kanun-i Esasi’nin eksiksiz olarak işlenmesi gerektiği,” şeklinde kendini ortaya koymaya çalışarak, Abdulhamid’in, İslamiyet’ten ziyada Türkçülüğe eğilmesini isterler.

Siyasi ağırlığı düşmüş durumda olan, II. Abdulhamid’in abisi ve sabık Sultan V. Murad Paşa taraftarları ise kendi aralarındaki kulislerinde, “Osmanlı Devleti’nin gücünün abartıldığını, II. Abdulhamid’in henüz tecrübesiz olduğu, gücünün farkında olmadığı, savaşa girecek bu devletin yenilgiye mahzar kalacağı, bu durumda yeniden hanedanlığı ele alabilme…” ihtimallerini bir olasılık olarak aralarında düşünür ve konuşurlar.

O günlerde Karadağ Prensliği toprak talebinde bulununca, Meclis üyeleri Karadağ Prensliğinin bu talebini sert dille reddeder. Ancak, bu talebe karşı koyacak diplomatik ağırlıkta olmayan Osmanlı Devleti, geri adım atmak durumunda kalır. II. Abdulhamid, bunu fırsat bilerek, Meclisi, Mithat Paşayı, kamuoyunu da eleştirerek, kendini olası bir savaş yenilgisinde temize alacak ve tamamen kendini siyasi olarak başa oturtacaktır.

II. Abdulhamid’in gözüne girmek isteyen Cevat Paşa yenilgi alacak Osmanlı devletinin bu durumunu şöyle dillendirir; “Mithat Paşa tüfeği doldurdu. Damat Mahmud Celalleddin Paşa horozu kaldırdı ve Serasker Redif Paşa tetiği çekti. Memleketi işte bunlar felakete sürükler” diye özetlerken, özellikle iki aydır sürgün olarak Avrupa’da bulunan ve siyaset ile alakası kesilen Mithat Paşa günah keçisi olarak seçilmekten kurtulamayacaktı.

Sonra Rus çarı II. Nikola’nın, ”Avrupa’nın hasta adamı” diyerek, savaş azmiyle kapısına dayandığı, Sultan II. Abdulhamid’in, Savaş ve Barışta izlediği siyasetin ne olduğunu, devleti nasıl konumlandırdığını merak edelim. Zira Sultan II. Abdulhamid’in deneyimleri, defalarca “tarihi tekerrür” olarak, günümüze taşınmıştır.

Bu tarihi sürekliliğin, nasıl derinleşerek devam ettiğinin sorusunu, düşünmeye ve yazmaya devam edeceğiz!!!

Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Nerina Azad'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.

2887 kişi tarafından görüldü.
Son Güncellenme:14:05:25

Ahmet Önal

Yazarın Önceki Yazıları

Düşünce Üretmek! Sürgün Halide Edip, Bedirxaniler Ve! Milliyetçilikte Tasnif ve Tahrif! ‘Xorasan Türkü’ ya da ‘Alevi Milleti’ Yalanı! Tarık Ziya Ekinci Abi! Kürt Modernizmi! Milliyetçiliği Parçalamak! 'Sömürge Bile Değil' Deyip, Soykırım Dememek! Antik Kentler Sadece Turizm Alanları Değildir! Türklük Etnisiteye Değil, Devşirmelere Dayanır! Entelektüel, Aydın ve Akademisyen! Kemalist CHP'nin Başarısı ve Kürt Oyları! Travma Kürtçe'me Dokunma Dilime Dil Uzatma! Tehales'in Felsefesi mi, Sokrates'in Mistisizmi mi Bilimsel? Türk Eğitim Sistemi ve Laz Bir Öğretmenin İbretlik İtirafı... Kendisi Olan ve Olmayan İnsan! 'Kültür!' Anadili/Esasdili Yasaklamak! Kürt Mahallesi/Köyü ve Dünya! Kültürel Bir Kamusal Alan, Bizi Doğru Düşündürür! Kenan Ülkesinde Hamas, İsrail ve Kürtler! 'Edebiyat Cumhuriyeti' Kürtlerin Kanon Eseri: Ahmedê Xanî ve Mem û Zîn 30 Ağustos 1922 Zafer mi? 'Halkların Dostluğu' ve Tezat! Modernlik, Modernleşme, Burjuva Sınıfı ve Siyaset! Milliyetçilik Ölüm Makinesi Topal Osman'a İadeyi İtibar!!! Soykırım! Dersime Giderken Bizans İmparatorluğu'nun Yıkılışı Seçim Verileri… Liman Von Sanders’in Anıları Ve Tarih Bilinci! Osmanlı İttihat ordusunda Bir Alman Mareşal, Liman Von Sanders! El Anfal ve 'Kürt Dostları!' Yerel Devlet Uygarlığa, ‘Büyük Devlet’ Harabeye Çevirdi! Devlet ile Çete! Kürtler; Karşıtı İki Aynıya değil, Kendi Ayrılığına Oy Kullansa Ne Olur? Feminen hareket cılız, eleştiri kadük, biat köklüdür! Siyaset, Hassasiyet ve Haysiyet! İmparator, ecdad mı, katil mi? Deprem, ‘Felaket’ ve ‘Kader’ Değildir! 'Benim Kürt kardeşim, ama 'Kürt yoktur' Türk tarihçisi ve Türk siyasetçisi... Tarihi Depremler, Çaresizler Ve Akıl! Sürgün Halide Edip, Bedirxaniler Ve! Samilerin İsrail kolu; Yahudiler ve Holokost! Sümer Ülkesinde Şaristanî ve İşgaller! Mezopotamya’da Sümerler ve Uygarlığı! Milliyetçilik! Kahraman Irk ve Irkçılık! Din, İnsan Ve Felsefi Düşünme! HTŞ, ÖSO Ve Diğerleri Kimin vatandaşı? Kürtçe bilmeksizin, Kürtleri incelemek! ULUS - HALK - SINIF NEDEN BAĞIMSIZLIK!? Rêya Heqîyê İnancı; Müslümanlık, Şialık, Bektaşilik, Nusayrilik Değildir! Devletsiz Ulusun, Egemen Sınıfı Olmaz! II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (VII) Türk Solu ve Aydınlarının Şovenizmi Fazladır, Kürd Solu ve Devrimcilerinin Milliyetçiliği Eksiktir! II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (VI) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (V) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (III) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (II) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa, - (I) Tunç-Ellî Operasyonu!" Güneşi Zapt Etmeyeceğiz! Ocak-Medrese Mi? Cemevi-Camii Mî? TALAT PAŞA ve CUMHURİYET Cunan'da Dîl Kırımı Ve Kültürel Yabancılaşma Enver'den Evren'e 12 Eylül... Eski, Kadim, Dil, Halk, Ulus, Modernite Ve Kürdler! Taner Akçam,'Ermeni Soykırımı’nın Kısa Tarihi' Kitabı Ve Kürtler! 'Müthiş' Hatalar Neden? Kürt Ağası ABD, Çelişkiler, İlişkiler ve Kürtler ! Küfürbaz Yüzsüzler ve Kürdler! Türkçesiz Osmanlıcadan, “Resmi Dil Türkçe”ye, Kültürel Türkçülükten, Türk Siyasal Irkçılığına-II- Anlaşılmayan Karışık Osmanlıcadan, ''Anlaşılmayan Bir Dil'' Kürtçeye Varmak! Uygarlık, Mitoloji ve Din! Din, Siyaset ve Bilim Doğu Akdeniz'de Devlet Konumlanmaları Kendime Soruları, Siz de Düşünüyor musunuz? Komik Olmayın Ulus; Siyasal Birliği ve Dili ile Vardır! Irkçılık; Hastalık Değil, İnsanlık Suçudur! Kültür ve Siyasette Irkçılık ve Kürt İşçilerinin Linç Edilmesi! Tuzu bile Bozan Lümpen ve Cahiller ile Aydınlar! Ayasofya’ya Kayyumu (1453) Ayasofya Kilisesi-camii, Müslüman ibadeti ve Cennet yalanı Öteki Olarak, Aidiyat,Hukuk ve Eşitliğe Tutunmak! Eğitimde; Hak-Haksızlık, Etik ve Suç Hak Yolunda Hakikat 'Alevilik' Mi, Rêya Heqiyê Mi?! 'Alevi' Şaşkınlığı Alfabe ve Îmla İttihat ve Terakki ile Devamında Çerkeslerden Bazı Şahsiyetler MUSTAFA KEMAL ve NUTUK İran İslam Despotizmi ve Mustafa Selimı'nin İdamı Mihtra Înancı ve Hîyerarşi Kadın ve Savaş Eleştiride; Pasif, Aşırı ve Zorlama Yorum Olmaz! 'Kızılbaşlık': Osmanlı İle Safevi Çekişmesinde Çıkan Bir Kavram Kürt Siyasetinde Aşılmayan Gelenek; “Kürt Aşiretlerinde ‘Alan Koruma” Kürtlerin Guernica’ları çok, Picasso’ları var mı? Daraldıkça Dersim’den Kopmak ve Kötülük Yapmak! Kürd Aşiretlerinde Alan Koruma Musa ve Kitabı Tevrat Yenilik ve Yenilenme! Alan Tutma Yetmez Davut Kurun ve Anıları... Geçmişten Geleceğe Tecrübe Sunuyor Savaşı ve Değişkenliği İzlemek Failin Suçunu, Mağdura Yığmak! Islam Şiddeti ya da 'Darül Harp'te, Mali Kaynaklar! İnsanlığın Acısını Beynin Açısı Çözer Rêya Heqîyê inancı Mîhtra inancıdır; Müslümanlık, Kızılbaşlık, Alevilik değildir Barış Günü Kutlamaları Şöyle Geçerken, Kürt Siyaset Tarihinde Tabu ve Maraziler.. Türk Milliyetçiliğini, Kürt Milliyetçiliği ile Mukayese Etmek! Savaş Yeni Gelişmelere Gebe, Doğumu Merak Ediyorum Yanlız Kemal Kılıçdaroğlu İçin Değil Tüm Linç Girişimleri Kınanmalı! Değişim ve Özgürlük Savunma: Düşünceler sorgulanmalı, ancak emniyet ve mahkemelerde değil! Rêya Heqîyê, Alevilik ve İslam! Değişim, Zaman, Din ve Astroloji Marksizim’de Ulusal Sorun Yoktur? Dêrsim’de Koçgiri 1919-1922 ve Sonrası!.. 1968-1978’de Birleşen-Ayrışan Sancılar, Türki(y)e Solu ve Kürt Milli Hareketi!.. Devşirmeler ve Devletsizler... Kendine Düşmek Yerine, Özgürlüğü ve Bağımsızlığı Düşünmek! İttihat ve Terakki Cemiyeti (İT-C) Haşdi Şabi ve Irak’ın 'Kerkük seferi' ne idi ne değildi? Kerkük’ün tarihine bir değinme Bağımsızlık Meşru Haktır, Olmadan Olmaz! Güney Kürdistan'da Bağımsızlık Referandumu ve Tercih! Egemenin Savaş-Barış ve Silahlanma-Silahsızlandırma Siyaseti 'Stratejik Derinlik', Mursi ile battı, Suriye ile çöktü Raqqa - Musul Operasyonu ve Sonrası III. Dünya Savaşı Uzun Sürecek 'Bağımsızlık Hedefi İle Kürdler Özgürleşecek!' 4 Mayıs 1937 Bakanlar Kurulu Kararı ve Dersim Tertelesi! Kürt Sorununun Ağırlığı ve Aciliyeti! Kontrollü Darbe III. Dünya Savaşı, Rakka ve Musul'a Dayandı, Abd - Rusya Anlaşarak Çözüme Gidiyor! Kürtler Ne Yapar? Kürt Bayrağı 16 Nisan Referandumu Irkçılık Çekişmesinde İnsani Kişilik, Aidiyet-Kimlik Bilinci ile Şekillenir Ulusal Birlik ve Kongre hakkında düşüncelerim İttihat Ve Terakkinin Devamı, Kuvva-i Milli Teşkilatı Sevdalısı; Nazım Hikmet Ran Memur Toplum Değil, Kendisi İçin Üreten Toplum Kazanır Yalanın Egemenliği, Doğrunun ‘Marjinal’liği! Türkçe Dışındaki Dillere Karşı, 140 Yıldır Uzun Sürece Yayılan Bir Savaş Sürdürülüyor! Ali Rıza Koşar: 38 yıldır içimde bir acı olarak kaldı Tekoşîna Dıjwar! 3. Dünya savaşında ABD–Rusya, Türk-İran konumlanması özgür Kürdistan'a kapı aralıyor Tehlikeli İnsan, Tehlikeli Aydın, Tehlikeli Yazı, Tehlikeli Düşün ve Tehlikeliler Deyip Yaktılar! Kobanê Kürdistan'da Özeldir! T.C Cumhurbaşkanı RTE Uçtu! Kadın, Kürt, Kürdistan ile Bastırılmış Kimlikler Diktatörleşen AKP ve Çözemiyeceği Kürt Sorunu Diaspora, Kanton ve Bağımsızlık ''Silahları Bırakın'' Diyorlar Şengal, Celawle, Kobani’ye DAİŞ/IŞİD Saldırıları ve Kürdistan’da Serhildan! Kürdleri Kürdistan’la Büyütmek yerine, Türkiye’yi Kürdlerle Büyütmek!!! Yahudilik; Hiristiyanlık Çözülmüştü, Sıra Siyasal İslamda! Kürt Romanı ile yüksek Kürt bilincine Kavramları Çarpıtarak, Kürdü Çarpmak! Kürdistan, Türkiye Ve İşid konuşlanması Kürt ulusal özgürlük mücadelesi ile HEP'e, tutsaklaşarak Türkiyelileşen HDP'ye İnkar, iskan, imha kurtuluşmu? Toprak İle Samimiyet(sizliğ)imiz! Kürt soykırımına karşı Kürdistan'ın bağımsızlık hayali
x