Mezopotamya’da Sümerler ve Uygarlığı!

Sümerler, "Bereketli Hilal" olarak adlandırılan Mezopotamya bölgesinde ortaya çıkıp, dünyada sayısız medeniyetin temelini attırmıştır.

Ahmet Önal

05.01.2023, Per | 06:49

Mezopotamya’da Sümerler ve Uygarlığı!
Makaleyi Paylaş

Uygarlık; tarihte insanların köylerde ve şehirlerde yaşadığı, değişik işlerde çalıştığı, bir yönetime bağlandığı, tanrı ya da tanrılara taptığı, okuma –yazma bilen insanların olduğu yer ve zamana tekabül eder...

Bu yer Asya’nın güney batısında, Dicle ve Fırat olarak bilinen ve Latincede “İki ırmak arası” anlamına gelen “Mezopotamya’dır.” (Bkz. İnsanın Hikayesi, James G. Davis. İş Bankası Yay. 2021, İstanbul)

Mezopotamya, tarım yapmaya elverişli ırmaklar, araziler, çöller, bataklıklar ile bağrında dört mevsimi taşıyan coğrafyadır.

MÖ. 4500-4000 yılları arasında Mezopotamya’da, bataklıklar tarıma elverişli hale getirilir. Yün ve deriden giysiler, kilden kaplar, çamurdan üretilen tuğlalar ve onlardan yapılan kulübeler, barınaklar ve giderek şehirler yapan, arkeolojik çalışmalarda ortaya çıkarılmış durumdadır.

MÖ. 3500-3000 yıllarında, Mezopotamya’da yaşayan halkları, kendi yönetimine ekleyip entegre ettiği farklı etnik topluluklar, üretimde birleşerek aktifleşti. Bu yönetim çevresinde bulunup yönetilen halka, daha sonra “Sümerler” dendi. Ama bu insanlar kendilerini “Esmer Başlı”, yaşadıkları coğrafyayı ise “ülke ” olarak tanımladılar.

Sümerler, yaklaşık olarak MÖ 4000-2000 yılları arasında Mezopotamya’da yerleşik olan, medeniyetin beşiği olarak bilinen coğrafi bölgede yaşamış ve ilk uygarlık ile özdeşleşmiştir. Dünyanın bilinen en ilk ve eski uygarlıklarından birisi olarak var olmuştur. Ancak bu insanlığın önemli tarihi kavşağı ve sırları, İngiliz ve Fransız arkeologlar tarafından 19. Yüzyılda, Antik-Asurlular hakkında araştırmalar yaparken, Sümer eserlerine rastlayana kadar kızgın çöllerinin kumları, höyükleri altında gömülü kaldığını gördüler... Henry Rawlinson, Edward Hincks, Julius Oppert ve Paul Haupt gibi araştırmacılar çivi yazısının deşifre edilmesinde öncü olarak tarihçilerin erken Mezopotamya’nın uzun kayıp tarihini ve edebiyatını incelemesi için insanlığın önemli tarihi yolunu açtılar. O tarihten beri arkeologlar Sümer sanatı, çömlekçiliği, heykelciliğine dair sayısız eserin yanı sıra büyük bir çoğunluğu bugün hala tercüme edilmeyi bekleyen, Dicle-Fırat su havzasında yüz binlerce kil tableti keşfetti v e bu arayış devam ediyor.

Tüm canlıların yaşamında su, yaşamı canlandırmanın yanı sıra bir de biçimlendirir. Irmak kıyalarında kilden yaptıkları kulübelerde yaşayarak kalabalıklaşan kitleler, şehirler yarattı. Şehirler, Kürtçe’de belirtilen “Şahristan”, Arapça’da “Medeniyet” denilen merkezler, toplumsal yaşamın geleceğe yönelen motoru oldu.

Bereketli topraklar olarak isimlendirilen Mezopotamya aynı zamanda “Bereketli hilal” olarak isimlendirilen coğrafyadır. Bu coğrafyadaki sulamayla arpa, buğday, susam, hurma vs. yetiştirilir. Ürettikleri ürünlerin fazlası, elden çıkarma yani satma ihtiyacı doğar. Satma girişimi karşılık bulunca, üretim fazlasını daha da artırmak için çiftçiler çevrelerindeki elverişli arazileri satın almaya başlar. Ticaret, şehirler arasında yayılmaya başlar. Böylece ticaret ağı, Afrika’dan Kafkasya’ya uzanır. Böylece Sümer uygarlığı, bölgede ortaklaştırıp geliştirdi. 18 büyük olmak üzere, 35 şehir ve kasabanın var olduğu belirtilir.

Sümerler, "Bereketli Hilal" olarak adlandırılan Mezopotamya bölgesinde ortaya çıkıp, dünyada sayısız medeniyetin temelini attırmıştır.

Ayrıca yazı ve astronomi tartışmaları, tarihte ilk kez Mezopotamya'da, Sümerlerde ortaya çıkmıştır. Genel düşünce, Sümer uygarlığı, başta Mezopotamya ve çevre coğrafyasındaki çağdaşı olan halklarla, yakın bir etkileşim ve benzerliklerinin olduğu yönündedir.

Sümer Devleti'nin, bazı kaynaklarda Sami topluluk tarafından yaratıldığı iddiası çokça kaynakta bahis edildiği görülür... Bu iddialara kendim de yanılmıştım. Ancak tarihi belgeler, arkeolojik çalışmalar ve son yıllarda fosil ve kemiklerde alınan DNA tespitleri bu hususta Sami olmayan izole bir topluluk tarafından kurulmuş olduğu kabul edilmektedir. Samuel Noah Kramer, "Tarih Sümer'de Başlar" kitabında; İran'dan gelen göçebeler, çeşitli etnik topluluklar ve Samilerin karışımı olan bir köy kültürü ile Sümer tarihinin başladığını yazar. Bu halkların ve kültürlerinin karışması zamanla Güney Mezopotamya'daki ilk şehir devletlerini oluşturur. Şehir devletleri arasında, savaş yerine ticari rekabetin, üretimin, uygarlığa açılımın rekabeti olduğu, sadece savunmada bir ortaklaşmanın sürdüğü belirtilir.

Tek başına hizmetçi köylüler ve çitçiler, ihtiyaç duydukları kanalları tasarlayamaz, açamaz ya da şehirler ve üretilen fazla ürünlerin güvenliğini çöllerden gelen saldırıları uzaklaştırmaya yetmeyecekti. Bu ihtiyacı karşılamak için, “Büyük İnsan” dedikleri vergi toplayanlar, adalet ve yargı işlerini düzenleyen, su kanallarını denetleyen, şefler oluşturulur ve güçlüler, krallar bunlar üzerinden kendilerini savunur, korur. Buna karşılık Sümerlerde de çalışanların ve kölelerin söz hakkı olmamıştır. Sümerler bunu, “Yoksulun gücü yoktur!” diye vecizleştirilmesi tesadüfi değildir.

Mezopotamya'da yaşayan birçok farklı kavimden ilk öne çıkan ve daha sonraki medeni oluşumların temelini atan Sümerler, yazı, dil, tıp, astronomi, matematik; din, fal, büyü, mitoloji gibi hayal gücünü zorlayan alanlarda, ilk öne çıkan ve bilinen toplum olmuştur. "Yaratılış" ve "Tufan"a, ilk kez Sümerlerde rastlanır. Evlilik yüzüğü, nazar boncuğu, süslü yılbaşı ağacı vs. ilk kez Sümerlerde görülmüştür. Sümer döneminde 21'i küçük olan yaklaşık 35 büyük- küçük şehir ve kasaba oluşmuştur... Bunlar arasında Kiş, Nippur, Zabalam, Umma, Lagaş, Eridu, Uruk ve Ur başlıcaları olarak sayılır.

Şehirler, surlarla çevrilidir... Her kentin kendi tanrısı ve tapınağı vardır. Sümerlerde krallar, mitolojik unsurlara sahiptir.

Misal: Kral Tufan; Kiş, Uruk ve Ur'un kralıdır. Ünlü Gılgamêş destanının kahramanı Kral Gılgamêş, Uruk Hanedanı'nın krallarındandır.

Akadlar, Sümerleri çökerttikten sonra, Sümerler bir daha kendine gelemedi. MÖ 2000'li yıllarda bağımsız kimliğini kaybetti. Fakat, Sümerler yerine iktidar olan Akad ve Babiller, çoğunlukla Sümerlerin izlerini taşıdılar. Sümerlerin, kendilerine özgü dilleri ve çivi yazıları uzun süre yaşadı.

Sümer inanışları ve mitolojisi, İbranilerin Babil sürgünü yoluyla Yahudi, Hristiyan ve İslam inanışlarını etkiledi.

Sümer uygarlığı, farklı toplum ve coğrafyalara geçerek, Fenike-Yunan-Roma bağlantısıyla da günümüze dek ulaştı.

Sümer uygarlığı, Antik- Yunanda ortaya çıkan filozoflara önemli veriler olarak yansıdı. Antik Yunan uygarlığında sağlanan düşün, felsefe, matematik, edebiyattaki gelişmeler, Avrupa ve dünyadaki Rönesans ve reformların ilk halkalarından olduğunu dillendirirsek abartmış olmayız. Kendisi Fars olan Ali Şeriati’nin bundan hareketle, “Kürtler dünya uygarlığının merkezinde olan bir halktır. Antik Yunan ve Avrupa’ya yayılan uygarlığın ilk adımını atan halklardandır” mealindeki tespitleri dikkate değerdir.

Ancak Sümerlerdeki iktidar yapısını bugün hatta gelecek tasarımlar ile mukayese ederek, “Sümer Rahip devletinden, Demokratik Cumhuriyete” diye girizgahlar çizerek, “Tarihi geleceğe ışık tutacak kadar örnek!” olacağını düşünmek, tarih açısından kayıt edilmesi gerekli bir kavşak olarak incelenmeye değerdir. Fakat pek işe yarar bir durum ve sistem olarak gelecek açısından alternatif olarak sunulması doğru değildir. Zira Sümerler ile günümüz arasında, 4-6 milenyumluk bir zaman geçmiştir ve dünya farklı bir noktadadır.

Bir diğer konu ise Fars, Kürt, Arap, Hint vb. halkların içinde ve coğrafyasında olan bir uygarlığı, Türk isminin dahi dünyada olmadığı bir tarihte, “Sümer, Eti uygarlığı bizimdir!” diyerek, Sümer Bank, Eti Bank gibi şirketler kurarak ya da Türk Kültür Bakanı da olan Namık Kemal Zeybek’in de “Sümerler bizim atamızdır!” iddiaları, tarihi uydurmalardır ve tartışmaya muhatap kılınmayacak kadar absürttür!

Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Nerina Azad'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.

5513 kişi tarafından görüldü.
Son Güncellenme:15:00:01

Ahmet Önal

Yazarın Önceki Yazıları

Düşünce Üretmek! Sürgün Halide Edip, Bedirxaniler Ve! Milliyetçilikte Tasnif ve Tahrif! ‘Xorasan Türkü’ ya da ‘Alevi Milleti’ Yalanı! Tarık Ziya Ekinci Abi! Kürt Modernizmi! Milliyetçiliği Parçalamak! 'Sömürge Bile Değil' Deyip, Soykırım Dememek! Antik Kentler Sadece Turizm Alanları Değildir! Türklük Etnisiteye Değil, Devşirmelere Dayanır! Entelektüel, Aydın ve Akademisyen! Kemalist CHP'nin Başarısı ve Kürt Oyları! Travma Kürtçe'me Dokunma Dilime Dil Uzatma! Tehales'in Felsefesi mi, Sokrates'in Mistisizmi mi Bilimsel? Türk Eğitim Sistemi ve Laz Bir Öğretmenin İbretlik İtirafı... Kendisi Olan ve Olmayan İnsan! 'Kültür!' Anadili/Esasdili Yasaklamak! Kürt Mahallesi/Köyü ve Dünya! Kültürel Bir Kamusal Alan, Bizi Doğru Düşündürür! Kenan Ülkesinde Hamas, İsrail ve Kürtler! 'Edebiyat Cumhuriyeti' Kürtlerin Kanon Eseri: Ahmedê Xanî ve Mem û Zîn 30 Ağustos 1922 Zafer mi? 'Halkların Dostluğu' ve Tezat! Modernlik, Modernleşme, Burjuva Sınıfı ve Siyaset! Milliyetçilik Ölüm Makinesi Topal Osman'a İadeyi İtibar!!! Soykırım! Dersime Giderken Bizans İmparatorluğu'nun Yıkılışı Seçim Verileri… Liman Von Sanders’in Anıları Ve Tarih Bilinci! Osmanlı İttihat ordusunda Bir Alman Mareşal, Liman Von Sanders! El Anfal ve 'Kürt Dostları!' Yerel Devlet Uygarlığa, ‘Büyük Devlet’ Harabeye Çevirdi! Devlet ile Çete! Kürtler; Karşıtı İki Aynıya değil, Kendi Ayrılığına Oy Kullansa Ne Olur? Feminen hareket cılız, eleştiri kadük, biat köklüdür! Siyaset, Hassasiyet ve Haysiyet! İmparator, ecdad mı, katil mi? Deprem, ‘Felaket’ ve ‘Kader’ Değildir! 'Benim Kürt kardeşim, ama 'Kürt yoktur' Türk tarihçisi ve Türk siyasetçisi... Tarihi Depremler, Çaresizler Ve Akıl! Sürgün Halide Edip, Bedirxaniler Ve! Samilerin İsrail kolu; Yahudiler ve Holokost! Sümer Ülkesinde Şaristanî ve İşgaller! Milliyetçilik! Kahraman Irk ve Irkçılık! Din, İnsan Ve Felsefi Düşünme! HTŞ, ÖSO Ve Diğerleri Kimin vatandaşı? Kürtçe bilmeksizin, Kürtleri incelemek! ULUS - HALK - SINIF NEDEN BAĞIMSIZLIK!? Rêya Heqîyê İnancı; Müslümanlık, Şialık, Bektaşilik, Nusayrilik Değildir! Devletsiz Ulusun, Egemen Sınıfı Olmaz! II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (VII) Türk Solu ve Aydınlarının Şovenizmi Fazladır, Kürd Solu ve Devrimcilerinin Milliyetçiliği Eksiktir! II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (VI) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (V) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (IV) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (III) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (II) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa, - (I) Tunç-Ellî Operasyonu!" Güneşi Zapt Etmeyeceğiz! Ocak-Medrese Mi? Cemevi-Camii Mî? TALAT PAŞA ve CUMHURİYET Cunan'da Dîl Kırımı Ve Kültürel Yabancılaşma Enver'den Evren'e 12 Eylül... Eski, Kadim, Dil, Halk, Ulus, Modernite Ve Kürdler! Taner Akçam,'Ermeni Soykırımı’nın Kısa Tarihi' Kitabı Ve Kürtler! 'Müthiş' Hatalar Neden? Kürt Ağası ABD, Çelişkiler, İlişkiler ve Kürtler ! Küfürbaz Yüzsüzler ve Kürdler! Türkçesiz Osmanlıcadan, “Resmi Dil Türkçe”ye, Kültürel Türkçülükten, Türk Siyasal Irkçılığına-II- Anlaşılmayan Karışık Osmanlıcadan, ''Anlaşılmayan Bir Dil'' Kürtçeye Varmak! Uygarlık, Mitoloji ve Din! Din, Siyaset ve Bilim Doğu Akdeniz'de Devlet Konumlanmaları Kendime Soruları, Siz de Düşünüyor musunuz? Komik Olmayın Ulus; Siyasal Birliği ve Dili ile Vardır! Irkçılık; Hastalık Değil, İnsanlık Suçudur! Kültür ve Siyasette Irkçılık ve Kürt İşçilerinin Linç Edilmesi! Tuzu bile Bozan Lümpen ve Cahiller ile Aydınlar! Ayasofya’ya Kayyumu (1453) Ayasofya Kilisesi-camii, Müslüman ibadeti ve Cennet yalanı Öteki Olarak, Aidiyat,Hukuk ve Eşitliğe Tutunmak! Eğitimde; Hak-Haksızlık, Etik ve Suç Hak Yolunda Hakikat 'Alevilik' Mi, Rêya Heqiyê Mi?! 'Alevi' Şaşkınlığı Alfabe ve Îmla İttihat ve Terakki ile Devamında Çerkeslerden Bazı Şahsiyetler MUSTAFA KEMAL ve NUTUK İran İslam Despotizmi ve Mustafa Selimı'nin İdamı Mihtra Înancı ve Hîyerarşi Kadın ve Savaş Eleştiride; Pasif, Aşırı ve Zorlama Yorum Olmaz! 'Kızılbaşlık': Osmanlı İle Safevi Çekişmesinde Çıkan Bir Kavram Kürt Siyasetinde Aşılmayan Gelenek; “Kürt Aşiretlerinde ‘Alan Koruma” Kürtlerin Guernica’ları çok, Picasso’ları var mı? Daraldıkça Dersim’den Kopmak ve Kötülük Yapmak! Kürd Aşiretlerinde Alan Koruma Musa ve Kitabı Tevrat Yenilik ve Yenilenme! Alan Tutma Yetmez Davut Kurun ve Anıları... Geçmişten Geleceğe Tecrübe Sunuyor Savaşı ve Değişkenliği İzlemek Failin Suçunu, Mağdura Yığmak! Islam Şiddeti ya da 'Darül Harp'te, Mali Kaynaklar! İnsanlığın Acısını Beynin Açısı Çözer Rêya Heqîyê inancı Mîhtra inancıdır; Müslümanlık, Kızılbaşlık, Alevilik değildir Barış Günü Kutlamaları Şöyle Geçerken, Kürt Siyaset Tarihinde Tabu ve Maraziler.. Türk Milliyetçiliğini, Kürt Milliyetçiliği ile Mukayese Etmek! Savaş Yeni Gelişmelere Gebe, Doğumu Merak Ediyorum Yanlız Kemal Kılıçdaroğlu İçin Değil Tüm Linç Girişimleri Kınanmalı! Değişim ve Özgürlük Savunma: Düşünceler sorgulanmalı, ancak emniyet ve mahkemelerde değil! Rêya Heqîyê, Alevilik ve İslam! Değişim, Zaman, Din ve Astroloji Marksizim’de Ulusal Sorun Yoktur? Dêrsim’de Koçgiri 1919-1922 ve Sonrası!.. 1968-1978’de Birleşen-Ayrışan Sancılar, Türki(y)e Solu ve Kürt Milli Hareketi!.. Devşirmeler ve Devletsizler... Kendine Düşmek Yerine, Özgürlüğü ve Bağımsızlığı Düşünmek! İttihat ve Terakki Cemiyeti (İT-C) Haşdi Şabi ve Irak’ın 'Kerkük seferi' ne idi ne değildi? Kerkük’ün tarihine bir değinme Bağımsızlık Meşru Haktır, Olmadan Olmaz! Güney Kürdistan'da Bağımsızlık Referandumu ve Tercih! Egemenin Savaş-Barış ve Silahlanma-Silahsızlandırma Siyaseti 'Stratejik Derinlik', Mursi ile battı, Suriye ile çöktü Raqqa - Musul Operasyonu ve Sonrası III. Dünya Savaşı Uzun Sürecek 'Bağımsızlık Hedefi İle Kürdler Özgürleşecek!' 4 Mayıs 1937 Bakanlar Kurulu Kararı ve Dersim Tertelesi! Kürt Sorununun Ağırlığı ve Aciliyeti! Kontrollü Darbe III. Dünya Savaşı, Rakka ve Musul'a Dayandı, Abd - Rusya Anlaşarak Çözüme Gidiyor! Kürtler Ne Yapar? Kürt Bayrağı 16 Nisan Referandumu Irkçılık Çekişmesinde İnsani Kişilik, Aidiyet-Kimlik Bilinci ile Şekillenir Ulusal Birlik ve Kongre hakkında düşüncelerim İttihat Ve Terakkinin Devamı, Kuvva-i Milli Teşkilatı Sevdalısı; Nazım Hikmet Ran Memur Toplum Değil, Kendisi İçin Üreten Toplum Kazanır Yalanın Egemenliği, Doğrunun ‘Marjinal’liği! Türkçe Dışındaki Dillere Karşı, 140 Yıldır Uzun Sürece Yayılan Bir Savaş Sürdürülüyor! Ali Rıza Koşar: 38 yıldır içimde bir acı olarak kaldı Tekoşîna Dıjwar! 3. Dünya savaşında ABD–Rusya, Türk-İran konumlanması özgür Kürdistan'a kapı aralıyor Tehlikeli İnsan, Tehlikeli Aydın, Tehlikeli Yazı, Tehlikeli Düşün ve Tehlikeliler Deyip Yaktılar! Kobanê Kürdistan'da Özeldir! T.C Cumhurbaşkanı RTE Uçtu! Kadın, Kürt, Kürdistan ile Bastırılmış Kimlikler Diktatörleşen AKP ve Çözemiyeceği Kürt Sorunu Diaspora, Kanton ve Bağımsızlık ''Silahları Bırakın'' Diyorlar Şengal, Celawle, Kobani’ye DAİŞ/IŞİD Saldırıları ve Kürdistan’da Serhildan! Kürdleri Kürdistan’la Büyütmek yerine, Türkiye’yi Kürdlerle Büyütmek!!! Yahudilik; Hiristiyanlık Çözülmüştü, Sıra Siyasal İslamda! Kürt Romanı ile yüksek Kürt bilincine Kavramları Çarpıtarak, Kürdü Çarpmak! Kürdistan, Türkiye Ve İşid konuşlanması Kürt ulusal özgürlük mücadelesi ile HEP'e, tutsaklaşarak Türkiyelileşen HDP'ye İnkar, iskan, imha kurtuluşmu? Toprak İle Samimiyet(sizliğ)imiz! Kürt soykırımına karşı Kürdistan'ın bağımsızlık hayali
x