Tehales'in Felsefesi mi, Sokrates'in Mistisizmi mi Bilimsel?

Kendisi Fars olan Ali Şeriati'nin, “Kürtler dünya uygarlığının merkezinde olan bir halktır. Antik Yunan ve Avrupa’ya yayılan uygarlığın ilk adımını atan halklardandır.” tarihi belirlemesini hatırlatarak söze girersek, konuyu neden işlemek istediğim daha iyi anlaşılır. Bu arada Tıp terimlerini işleyen Kürt İbni Sina'yı, Ahmedê Xani'nin de insanlık tarihindeki yeri tartışılırsa yeridir.

***

Sokrates, İyonya'da Milat Tehales'ten beri (MÖ. 7. Yüzyıl) gelen bilimsel düşüncenin materyalist doğa yorumunun yaygınlaşmasına karşı bir tepki olarak ortaya çıktı... Manevi düşünceye saptı. Diş dünyadaki maddi olguyu sergileme arayışını bıraktı, İnsanın hayal, yani ruh dünyasının derinliklerine daldı. İnsana "Kendini bil" tembihini yeniden gündemleştirdi.

Sokrates, doğanın incelenmesinden insanın incelenmesine yönünü döndü.

Sokrates'in istediği cevap, "nasıl" üzerinden uzaklaşıp, "niçin" üzerinde yoğunlaşır...

Sokrates, ruhu, hayal gücünü öne öylesine alır ki, dünyayı düzenleyen şeyin bir akıl olduğunu, hatta akıl tarafından kurulduğu abartısına kadar vardırır.

Sonra Sokrates, doğa değil, toplum içindeki insan yaşamı, akıl yoluyla doğru anlaşılsın ister.

Sokrates öncesi düşünce, "doğa ve olgudan hareket etmeyi önerir", "felsefe doğadaki bulgulardan hareket eder." der. Sokrates ise, ruhun keşfiyle düşünmeye başlar.

Sokrates'in bu yönelimini, değerlendiren Friedrich Nietzsche(1844-1900…), "Sokrates'in ileri değil, geri bir duruma düştüğünü, bilimin gelişmesine hizmet etmediğini" söyler.

Daha önce İranlı tabip, kimyacı ve doğa felsefecisi Muhammed İbn Zakarya al-Razi(854-925)'nin de Nietzsche'den önce, Sokrates'e ilişkin aynı düşünceleri paylaştığı görülür.

Daha sonra Lord Brtrand Russell(1872-1970) ve Sir Kal Poper(1902-1994) de "Sokrates ile birlikte Yunan düşüncesinin bilimsel temellerinden ayrılarak mistisizm içinde kaybolduğunu ve Aristoteles'in tüm gayretlerine rağmen başarılı bir savaş veremediğini" belirtirler.

Russell, Sokrates'e dair kiritiğini "Platon ve Aristoteles'in dehalarına rağmen, düşünceleri daha sonra büyük zararlara sebebiyet vermiş olan kusurlar ile dolu idi. Onlardan sonra düşüncenin gücünde ve dinçliğinde bir azalma görüldü ve popüler batıl inançlar artmaya başladı" der. (Bak. Ahmet Aslan, ilk Çağ Felsefe tarihi.cilt 1, Sokrates öncesi Felsefe Tarihi, İst.Bilgi üniversitesi..)

Felsefe ve Sokrates!

Felsefe, MÖ. 6.yüzyılda Antik Çağ'da, Didimli Tehales ile başladı...

Neden?

Çünkü, Milad Tehales, Dini ve insani tabuyu eleştirdi. Doğadaki beli başlı her şeyi, Güneş, gök, orman, yeşillik, deniz, aşk, hayvan vs. "tanrı" diyerek tabulaştırmak, arıstokratların her birinin de kendilerini o "tanrıların temsilcileri" olarak tanıtarak halka dayatmalarını eleştirdi, deşifre etti.

Doğa hareketini, olguyu izledi. Düşünceyi, doğanın algısı olarak tanımladı.

Tehales'tan sonra Heraklitos, Efes (Selçuk)'i inşa eden aristokrat bir ailenin çocuğu olarak doğdu. "doğanın diyaloğu" anlamına gelen "diyalektik" olgusunu bilince çıkardı. Doğadaki bu diyalog içinde herşey birbirine bağlı ve değişim halindedir tezini savundu. "Aynı ırmağa giren kişilerin üzerinde farklı sular geçer." gözlemini yaptı. Dönüşümü sağlayan temel şeyin ise güneş ve onun yansıması olan ateş -ki bu tespit daha sonra enerji- olduğunu teorileştirdi. Canlıların "topraktan geldiği ve toprağa döneceği"ni ileri sürdü..

Bütün bunlar aydınlanmanın, ilk adımları olarak tezahür etti.

Bu süreç Antik Çağ ya da Sokrates öncesi felsefe olarak tanımlandı.

Sokrates, Antik Çağ bilimsel felsefesine tepki olarak çıktı. "Doğa felsefesini reddetti. Böyle olduğu için "sofist" olarak nitelendi. MÖ.399'da "devletin tanrılarını aşağılayan, onların yerine başka tanrılar koyduğu" gerekçesiyle, yargılandı.

Sokrates, olgulara bilimsel değil, idealist yaklaştı. "Bilge", "erdem", "etik/ahlak" ile "adalet" kavramları üzerinden olgulara yaklaştı. Ara ve alt inançları red etti. Zeus başta olmak üzere, belli başlı tanrıları "güç" olarak yeniden ele aldı, işledi, yüceleştirdi. Düşünceyi ve inancı "varlığın" merkezine koydu.

Sokrates'in yargılanmasına sebep olan bir başka neden ise, Atina'nın diğer şehirlere hükmünü eleştirmesidir.

Sokrates'te sürekli bir sorgulama istemi var, ancak ondaki idealizm, mistisizm kendisinin ayağının bağı olarak bir türlü çözülemedi. Bunda ailenin ve kendisinin yoksulluğu da bir neden olarak düşünülürse yeridir.

Sokrates'in yargılanmasında, iddialardan biri de, kendisinin "dinsiz" olduğu iddiası tamamen afakidir, doğru değildir, tamamen görünürdeki bir suçlamadır.

Sokrates yazı, kitap yazmadı.

Hep konuştu, anlattı. Öğrencilerinden Plato, onun anlattıklarını derledi, yazdı, kitaplaştırdı. Sokrates, özelikle Atina'da yaşadığı yargılamada, yaptığı "Sokrates Savunması" tarih boyunca tartışıldı. Suçlama, "Öğrencilerini kandırdığı, çıkarları için yanlış bilgiler öğrettiği vb. soyut suçlamalar üzerine bir iddianame" ile karşı savunmaya itildi.

Düşündüklerini mahkeme heyeti ve jüri karşısında da savundu. Ancak o dönemin Atina'sını ikna edemedi. Ölüm cezasına çarptırıldı. "Küçük suçları kabul et kurtul" tekliflerini red etti. Çünkü tamamen "suçsuz" olduğunu savundu, baldıran zehiri içerek hayatına son verdi. Ölümünden sonra Atina halkı onu suçlayanları cezalandırdı.

Platon, Sokrates'in savunmasını da yazdı, kitaplaştırdı. Sokrates sonrası felsefeciler, haklı olarak, "din ve idealist düşünce ile felsefeci olmaz, olunmaz!" diyor ve itiraz ediyorlar. Din ve felsefe yan yana olmaz tabii...

"Kutsal kitaplar" ve yazarları!

Spinoza, Yahudilerin "Kitabı Mukaddes" olarak adlandırdığı Tevrat, MO.12. yüzyılda , Musa'nın kaynaklarından yararlanarak "Ezra tarafından yazıldı"ğını söyler.

Spinoza, Hıristiyanların " Kitabı Mukaddes" dedikleri İncil'in "Yuhanna tarafından kaleme alındı"ğını anlatır.

Kuranı Kerim ise bazı nüanslar dışında Tevrat ve İncil ile esas olarak aynı içerikte olup, Zeyd tarafından Muhammed'in konuşmalarından aldığı notlar, Ebubekir tarafından oluşturulan bir heyet tarafından toplanmış, daha sonra Halife Osman döneminde oluşturulan bir heyet tarafından derlenip yeniden kitap halinde bir nüsha olarak hazırlanmıştır. Ancak Osman ölünce hanımı Hefse (Muhammed'in kızı) kitabı alıkoyup kimse ile paylaşmaz ve kaybolur. Bilahare Ömer döneminde yeniden benzer çalışmalar ile kitap yeniden derlenerek yazılmıştır.

Sonra uydurulmuş senaryolar peş peşe sıralanmış...

"Allah'ın kitabı',

"Peygamberin kitabı".

"İnsanı çarpan kitap!",

"Yalanı çözen kitap!"

"Eleştirilmez kitap..."

Daha neler de neler!

Hiç bir peygamber adlarına atıf olunan kitabı görmemiştir... Haberleri olmamıştır!

Ne diyelim!!!

Düşünce!

Bariz geri, bilimsel olmayan, afaki ve sadece yalaka olan, ezbere ve tabu sınırlarına takılıp inatça kendini tekrarlar durumda olan savlara karşı öfkelenmek, tepki koymak uyarıcı olur düşünüyorum.

Bu hakaret, kavga ve kutuplaşmayı tetiklemek için değil, doğru düşüncenin ortaya çıkması için bir metot olarak düşünülürse yerinde olur.

Ancak, kavga ve sinir savaşı zeminine kayan düşün eleştirileri, eleştiriyi aşar ki bu düşüncenin cenazesini kaldıran bir şeye dönüşür.

Aslında belli bir tepkiden sonra düşünce, öfkeyi yatıştırmak üzere esnekliği de içinde barındırır.

Bunun için, öncelikle düşünülenin açık ve eleştirel olması ile "Kabul edilmezlik", hoşgörüsüzlüğünden uzak durmak, düşün mülahazasını kolaylaştırır.

Düşünceler saygı konusu değildir, kritik edilerek doğru ve yanlışını tartışmak için mülahaza edilir.

Düşüncenin kaynağı olgu, bilgi ve tarihi hafızadır. Olgu, tarihi hafıza ve somut veriler ile bilim yöntemiyle izah edilmeye çalışılan, analiz edilen ve işlenen bilgiler düşüncedir.

Düşünceler, kolay ve sokakta bir anda uçup aklınıza yapışmaz.

Mahalle, köy ya da semt baskısı ile kafaya bir virüs gibi analize tabii tutulmaksızın yerleşme imkanı bulan, ezbere edinilmiş bilgiler üzerinde edinilen düşünceler sağlıklı değildir ve bunların başta yanlış metodlarla edinildiği için, sert eleştiriyi hak etmektedir.

Küçük yaşlarda, pozitif bilgilere, sorgulamaya yöneltmekten önce ezbere dayalı resmi-dini doğma ideoloji ile hurafelerle minnacık beyinlerin sakat kılındığı bir eğitimden, sağlıklı beyinler, düşüncelerin ortaya çıkması mümkün bile olamaz. Bunun sonucunda sosyolog, felsefeci ve sosyal bilim alanında insanların çıkması zorlaşmaktadır.

Buna mukabil olarak, sistemden kopamayanların kendine özgü düşünce üretmeleri mümkün olmamaktadır.

Sosyolojide metod!

Sosyoloji, olgulara kuşbakışı bakarak değil, toplumun içinden birebir yaşananı görerek, verileri toplayarak, analize tabii tutarak genelin durumunu, eğilimini çok yönlü bizzat izleyerek ortaya koymaktır...

Türkiye üniversitelerinde, 120 adet sosyoloji bölümü vardır.

Ancak sosyolog var mıdır?

Bu tartışmalı konudur.

Ne kadar üzerinde durulursa yeridir!

Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Nerina Azad'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.