'Edebiyat Cumhuriyeti'

Kürt ulusu klasik, kanon edebiyat konusunda oldukça dinamik, zengin eserlere sahiptir. Ancak siyaset sınıfı bu zenginliği görememiş, onunla birlikte büyümemiş, dolayısıyla edebi ve kültürel yönden cılız kaldığı içindir ki milliyetçilik refleksi ketum kalmıştır.

Ahmet Önal

24.09.2023, Paz | 11:43

'Edebiyat Cumhuriyeti'
Makaleyi Paylaş

Edebiyat, literatür taraması ya da wêje dediğimiz kavramlar, ulus olgusunda önemli, hatta başat yer tutar. Bunun bilince çıkarılması hayatı olmuştur!

Edebiyat, Yunanca’da \"Grammatike\"nin karşılığı olarak ortaya çıkmış.

Bugün entelektüel çalışmalarda, \"Literatür taraması\" derken, esasında \"Literatür\" ile özdeş değil.

Edebiyat kavramının şiir, roman, öykü, deneme gibi türler olarak gelişmesi aslında modern zamanlarda mümkün olan şeydir.

Dolayısıyla edebiyat, bilakis sosyolojik anlamda \"toplum\", siyasal anlamda \"kamusallık\" içerirken, \"okur\" kitlesini de kapsar.

Edebiyatı kavramını, Kürtçe’de \"Wêje\" karşılar. Wêje\'de Kültür, kamusallık, toplumsal ortaklık, okur ve yazım dili ile tamamını kapsar.

Her dilin edebiyat olgusu kendine özgüdür. Zira her dilin kendine ait ideomu, kavramların kazandığı içerik vardır.

Her edebiyat kendi dilinden güzeldir.

Edebiyat Cumhuriyeti\'nin yurttaşı olabilmek için,

1- Okumak!

2- Yazmak!

3- Aynı dili konuşanların statüsünde yönetilme ve idareye sahip olmak ya da bu amaçla ortak refleksi taşımak zorunludur.

4- Bu edebiyatın dilini eğitim ve pazarda kendi topluluğu içinde konuşup, harmanlayarak standart kılmak ve giderek kendini akıcı, kolay anlaşılır ve nazik kılmak gerekiyor.

Elbette bu cumhuriyetin dili başta aydın, elit bir sınıfın dili olacaktır. Ancak günden güne genişleyen ve yükselen bir trend izlemesi tarihi gelişmişlik için vazgeçilmezdir.

Bu açıdan edebiyatı toplum inşa edici, sistem oluşturucu bir şey olarak düşünmek gerekir.

Modern ulusların inşasında edebiyat öncü olmuştur. Ulus devletler oluştuktan sonra da, devletin bir edebiyat cumhuriyeti olması onun modernite zemininde gelişmesini sağlamıştır.

Zira edebiyat bir modern cumhuriyet, medeni bir toplum, kuvvetler ayrımını sağlayan bir sistem oluşturucu/kurucudur. Edebiyat, yepyeni bir toplumsal dünya yaratıyor.

Edebiyat Cumhuriyeti\'nin temel üretim aracı, insan kalem, kağıt ve matbaadır.

Ulusal dilleri ete büründüren, onu toplumsallaşma düzeyine taşıyan matbaadır. Kitap, insanlık tarihinin ilk endüstriyel ürünüdür. Modernliğin oluşmasında, vatan, vatandaş ve birey bilincinin oluşup şekillenmesinde, ulus devletlerin ortaya çıkmasında kitabın ciddi bir rolü var. Matbaa ve kitap, kültürel, düşünsel, dilsel birliği garanti altına alan araçlardır.

Viktor Hugo, \"Sefiller\" eseriyle Fransızı yeniden biçimlendirmiştir.

Almanya\'da Goethe\'nın vatandaşlar tarafından ezber edilmesi anlamsız değildir. İngilizlerin, Shakesprare\'yi okumayanları İngiliz’den saymamaları tesadüfi değildir.

Peki burada belli başlı Kürt klasik/kanon esere böyle yaklaşmak neden yanlış olsun?!

Benedict Anderson, \"Hayali Cemaatler\" kitabında, ulus inşa sürecini anlatırken, \"Modern zamanlarda aslında toplumsal olan ile kültürel olan birlikte oluşuyor. Aynı toplumsallıkta meydana geliyor. Edebiyatın, sanatın kamusallaşmasıyla modern ulus devletin kurumlarının ortaya çıkışı, aslında birbirlerine oldukça paralel süreçlerdir.\" der.

Okur yazar olmayan bir ulusal burjuvazi, kitapsız yaşayan aydınlar hayal etmek mümkün mü?

Tabi burada öncelikli olarak sömürge toplumlar düşündüğümüzde, hangi dilden ve kimin safında burjuvazi olduklarını, hangi dil ile konuşup düşündüklerini irdelemek önem kazanıyor.

Örneğin okuduğu Ahmedê Xanî , Feqiyê Teyran ya da Heci Qadirî Koyî değilse, kökleri üzerinde modernlikte yükselmediği, dil, ulus kırmına dahil cephede olduğu görülür.

Uluslaşma süreci politik bir süreç olarak görülmekle birlikte, en az o kadar da edebi bir süreçtir.

Ulusal edebiyat, ulusal dil/gramer, ulusal parlamento, ulusal ekonomi, ulusal güvenlik gücü birbirlerinden bağımsız oluşan ve gelişen kurumsal süreçler değildir.

Bu süreçlerin başat kurumsal dili ulusun kendi dilidir, edebiyatıdır. Böyle olduğu için, \"Edebiyat cumhuriyeti\" demek tezat değildir.

Kürtlerin; 15., 18. ve daha sonraki yüz yıllarda güçlü klasikler, kanon edebi eserler ortaya çıkardığı ve Kürt Medreselerinde okutulduğu, o sınırlı iletişim koşullarında beklenenden fazla yaygınlaştığını kendi kuşağımız bile etkilerini gözlemledi. Bu Kürt dilinin, dil kırımına karşı önemli bir tarihsel bariyeri olduğunu ortaya koydu.

Kürt ulusu klasik, kanon edebiyat konusunda oldukça dinamik, zengin eserlere sahiptir. Ancak siyaset sınıfı bu zenginliği görememiş, onunla birlikte büyümemiş, dolayısıyla edebi ve kültürel yönden cılız kaldığı içindir ki milliyetçilik refleksi ketum kalmıştır.

Oysa ki kültürel ve edebi gelişmişlik, bir ulusun kendi cumhuriyetine tutkunluğunu pekiştiren en başat araçtır, bilinçtir.

Bu durumun Kürt ulus siyasetinde, cemaatinde bilince çıkarılması ve seferberliğinin yaygınca yapılması, yaşanması hayatıdır.

Kürtler behemehal \"Kürt Edebi Cumhuriyeti\" yaşama geçirmek ve her koşulda yaşamaları gerekir.

Her Kürt okur yazarı, öncelikle Ahmedê Xanî\'nin Mem û Zîn eseri ile yanlarına aldıkları bir Kürtçe sözlük ya da yardımcı Kürtçe kitaplarla, anlayarak, ruhunu çözerek okursa, çok önemli yol alacağı kesindir...

Jan Assmann, \"kanon\"u \"günlük bellek\" olarak tanımlar. Klasikleri ve kanonu olmayanın toplumsal belleği olmaz.

Kürtlerde Ahmedi Xanî, Feqiyê Teyran, Heci Qadiri Koyi, kanon nitelikte olup, toplumun tüm kesimleri bu yazar ve eserlerine sahip çıkıyor. Böyle olduğu için mahalli - bölgesel değil, ulusal düzeyde sahipleniliyor. Türk yazarlarından Nazım Hikmet ve Necip Fazıl\'ın sağ ve sol yanlarının olması, farklı toplum kesimleri tarafından benimsenmemiş, reddedilmiş olmaları ile mahalli kaldıkları aşikar olmuştur. Başkaca da Türk edebiyatının klasiği ve kanon olabilecek eseri yoktur. Böyle olduğu için, edebiyat cumhuriyeti hem temelsiz hem de çatısızdır. Olan edebiyat ise tıpkı toplumsal geçmişi gibi devşirmedir, derme çatmadır. Bu derme çatma edebiyat siyasi istikrarsızlığın, ulusal inşadaki zorbalık, marazi ve jenosidal siyaset ile kendini inşa etmeye itmiştir. Dolayısıyla Türk despotizmi, diktatörlüğü tarzında oluştuğu için, \"Edebiyat Cumhuriyeti\" oluşmamış ve oluşamamaktadır. Böyle olduğu için Türk ulusu, bir \"geç modernlik\" toplumu değil, \"modernleşme\" toplumu olarak ortaya çıkarıldı. Daha önce de açıkladığımız gibi, Modernlik, doğal bir tarihsel, toplumsal, siyasal, kültürel ve edebi gelişme olarak tezahür ederken, Modernleşme, jokoben tarzda zorla ve baskı metoduyla yukarıdan inşa edilmiştir. Böyle olduğu için ulusal inşa, politik teoloji tarzında dayatılmaktadır. Boylece edebiyat cumhuriyetinin koşulları oluşamadığı için ıskalanmıştır. Bu ıskalanma ile Yakın Doğu halklarının kanon olan eserleri, yazarları, dili yasaklanmış, daha ötesi jenoside siyaset ile inkar ve imha edilmiş, sonuçta şiddet metodolojisi ile devşirerek ve deforme ederek kendine katmak cüretini göstermiştir. Böyle olduğu için Türkiye\'de güçlü bir sanat edebiyat kritiği ve tartışması da peyda olmamaktadır. Zira kendini koyabileceği bir geçmişi, bugünü ve dolayısı ile gelecek limanı yoktur. Zira toplumda bir sanat, edebiyat tartışması yapmamakta ve uzak kalmaktadır. Toplumun ruhsuz, duygusuz yaşaması, estetikten uzak durmasının da bu tarihsel geçmişten kaynaklandığı her açıdan görülmektedir. İdeolojik kalıplara giren toplumun, sorgulayıcı olmamasının bir sebebi de buradan kaynaklanmaktadır.

Tabu olan liderler, iktidar ve devlet olgusu bu sığlıktandır.

Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Nerina Azad'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.

4210 kişi tarafından görüldü.
Son Güncellenme:14:50:17

Ahmet Önal

Yazarın Önceki Yazıları

Düşünce Üretmek! Sürgün Halide Edip, Bedirxaniler Ve! Milliyetçilikte Tasnif ve Tahrif! ‘Xorasan Türkü’ ya da ‘Alevi Milleti’ Yalanı! Tarık Ziya Ekinci Abi! Kürt Modernizmi! Milliyetçiliği Parçalamak! 'Sömürge Bile Değil' Deyip, Soykırım Dememek! Antik Kentler Sadece Turizm Alanları Değildir! Türklük Etnisiteye Değil, Devşirmelere Dayanır! Entelektüel, Aydın ve Akademisyen! Kemalist CHP'nin Başarısı ve Kürt Oyları! Travma Kürtçe'me Dokunma Dilime Dil Uzatma! Tehales'in Felsefesi mi, Sokrates'in Mistisizmi mi Bilimsel? Türk Eğitim Sistemi ve Laz Bir Öğretmenin İbretlik İtirafı... Kendisi Olan ve Olmayan İnsan! 'Kültür!' Anadili/Esasdili Yasaklamak! Kürt Mahallesi/Köyü ve Dünya! Kültürel Bir Kamusal Alan, Bizi Doğru Düşündürür! Kenan Ülkesinde Hamas, İsrail ve Kürtler! Kürtlerin Kanon Eseri: Ahmedê Xanî ve Mem û Zîn 30 Ağustos 1922 Zafer mi? 'Halkların Dostluğu' ve Tezat! Modernlik, Modernleşme, Burjuva Sınıfı ve Siyaset! Milliyetçilik Ölüm Makinesi Topal Osman'a İadeyi İtibar!!! Soykırım! Dersime Giderken Bizans İmparatorluğu'nun Yıkılışı Seçim Verileri… Liman Von Sanders’in Anıları Ve Tarih Bilinci! Osmanlı İttihat ordusunda Bir Alman Mareşal, Liman Von Sanders! El Anfal ve 'Kürt Dostları!' Yerel Devlet Uygarlığa, ‘Büyük Devlet’ Harabeye Çevirdi! Devlet ile Çete! Kürtler; Karşıtı İki Aynıya değil, Kendi Ayrılığına Oy Kullansa Ne Olur? Feminen hareket cılız, eleştiri kadük, biat köklüdür! Siyaset, Hassasiyet ve Haysiyet! İmparator, ecdad mı, katil mi? Deprem, ‘Felaket’ ve ‘Kader’ Değildir! 'Benim Kürt kardeşim, ama 'Kürt yoktur' Türk tarihçisi ve Türk siyasetçisi... Tarihi Depremler, Çaresizler Ve Akıl! Sürgün Halide Edip, Bedirxaniler Ve! Samilerin İsrail kolu; Yahudiler ve Holokost! Sümer Ülkesinde Şaristanî ve İşgaller! Mezopotamya’da Sümerler ve Uygarlığı! Milliyetçilik! Kahraman Irk ve Irkçılık! Din, İnsan Ve Felsefi Düşünme! HTŞ, ÖSO Ve Diğerleri Kimin vatandaşı? Kürtçe bilmeksizin, Kürtleri incelemek! ULUS - HALK - SINIF NEDEN BAĞIMSIZLIK!? Rêya Heqîyê İnancı; Müslümanlık, Şialık, Bektaşilik, Nusayrilik Değildir! Devletsiz Ulusun, Egemen Sınıfı Olmaz! II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (VII) Türk Solu ve Aydınlarının Şovenizmi Fazladır, Kürd Solu ve Devrimcilerinin Milliyetçiliği Eksiktir! II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (VI) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (V) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (IV) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (III) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (II) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa, - (I) Tunç-Ellî Operasyonu!" Güneşi Zapt Etmeyeceğiz! Ocak-Medrese Mi? Cemevi-Camii Mî? TALAT PAŞA ve CUMHURİYET Cunan'da Dîl Kırımı Ve Kültürel Yabancılaşma Enver'den Evren'e 12 Eylül... Eski, Kadim, Dil, Halk, Ulus, Modernite Ve Kürdler! Taner Akçam,'Ermeni Soykırımı’nın Kısa Tarihi' Kitabı Ve Kürtler! 'Müthiş' Hatalar Neden? Kürt Ağası ABD, Çelişkiler, İlişkiler ve Kürtler ! Küfürbaz Yüzsüzler ve Kürdler! Türkçesiz Osmanlıcadan, “Resmi Dil Türkçe”ye, Kültürel Türkçülükten, Türk Siyasal Irkçılığına-II- Anlaşılmayan Karışık Osmanlıcadan, ''Anlaşılmayan Bir Dil'' Kürtçeye Varmak! Uygarlık, Mitoloji ve Din! Din, Siyaset ve Bilim Doğu Akdeniz'de Devlet Konumlanmaları Kendime Soruları, Siz de Düşünüyor musunuz? Komik Olmayın Ulus; Siyasal Birliği ve Dili ile Vardır! Irkçılık; Hastalık Değil, İnsanlık Suçudur! Kültür ve Siyasette Irkçılık ve Kürt İşçilerinin Linç Edilmesi! Tuzu bile Bozan Lümpen ve Cahiller ile Aydınlar! Ayasofya’ya Kayyumu (1453) Ayasofya Kilisesi-camii, Müslüman ibadeti ve Cennet yalanı Öteki Olarak, Aidiyat,Hukuk ve Eşitliğe Tutunmak! Eğitimde; Hak-Haksızlık, Etik ve Suç Hak Yolunda Hakikat 'Alevilik' Mi, Rêya Heqiyê Mi?! 'Alevi' Şaşkınlığı Alfabe ve Îmla İttihat ve Terakki ile Devamında Çerkeslerden Bazı Şahsiyetler MUSTAFA KEMAL ve NUTUK İran İslam Despotizmi ve Mustafa Selimı'nin İdamı Mihtra Înancı ve Hîyerarşi Kadın ve Savaş Eleştiride; Pasif, Aşırı ve Zorlama Yorum Olmaz! 'Kızılbaşlık': Osmanlı İle Safevi Çekişmesinde Çıkan Bir Kavram Kürt Siyasetinde Aşılmayan Gelenek; “Kürt Aşiretlerinde ‘Alan Koruma” Kürtlerin Guernica’ları çok, Picasso’ları var mı? Daraldıkça Dersim’den Kopmak ve Kötülük Yapmak! Kürd Aşiretlerinde Alan Koruma Musa ve Kitabı Tevrat Yenilik ve Yenilenme! Alan Tutma Yetmez Davut Kurun ve Anıları... Geçmişten Geleceğe Tecrübe Sunuyor Savaşı ve Değişkenliği İzlemek Failin Suçunu, Mağdura Yığmak! Islam Şiddeti ya da 'Darül Harp'te, Mali Kaynaklar! İnsanlığın Acısını Beynin Açısı Çözer Rêya Heqîyê inancı Mîhtra inancıdır; Müslümanlık, Kızılbaşlık, Alevilik değildir Barış Günü Kutlamaları Şöyle Geçerken, Kürt Siyaset Tarihinde Tabu ve Maraziler.. Türk Milliyetçiliğini, Kürt Milliyetçiliği ile Mukayese Etmek! Savaş Yeni Gelişmelere Gebe, Doğumu Merak Ediyorum Yanlız Kemal Kılıçdaroğlu İçin Değil Tüm Linç Girişimleri Kınanmalı! Değişim ve Özgürlük Savunma: Düşünceler sorgulanmalı, ancak emniyet ve mahkemelerde değil! Rêya Heqîyê, Alevilik ve İslam! Değişim, Zaman, Din ve Astroloji Marksizim’de Ulusal Sorun Yoktur? Dêrsim’de Koçgiri 1919-1922 ve Sonrası!.. 1968-1978’de Birleşen-Ayrışan Sancılar, Türki(y)e Solu ve Kürt Milli Hareketi!.. Devşirmeler ve Devletsizler... Kendine Düşmek Yerine, Özgürlüğü ve Bağımsızlığı Düşünmek! İttihat ve Terakki Cemiyeti (İT-C) Haşdi Şabi ve Irak’ın 'Kerkük seferi' ne idi ne değildi? Kerkük’ün tarihine bir değinme Bağımsızlık Meşru Haktır, Olmadan Olmaz! Güney Kürdistan'da Bağımsızlık Referandumu ve Tercih! Egemenin Savaş-Barış ve Silahlanma-Silahsızlandırma Siyaseti 'Stratejik Derinlik', Mursi ile battı, Suriye ile çöktü Raqqa - Musul Operasyonu ve Sonrası III. Dünya Savaşı Uzun Sürecek 'Bağımsızlık Hedefi İle Kürdler Özgürleşecek!' 4 Mayıs 1937 Bakanlar Kurulu Kararı ve Dersim Tertelesi! Kürt Sorununun Ağırlığı ve Aciliyeti! Kontrollü Darbe III. Dünya Savaşı, Rakka ve Musul'a Dayandı, Abd - Rusya Anlaşarak Çözüme Gidiyor! Kürtler Ne Yapar? Kürt Bayrağı 16 Nisan Referandumu Irkçılık Çekişmesinde İnsani Kişilik, Aidiyet-Kimlik Bilinci ile Şekillenir Ulusal Birlik ve Kongre hakkında düşüncelerim İttihat Ve Terakkinin Devamı, Kuvva-i Milli Teşkilatı Sevdalısı; Nazım Hikmet Ran Memur Toplum Değil, Kendisi İçin Üreten Toplum Kazanır Yalanın Egemenliği, Doğrunun ‘Marjinal’liği! Türkçe Dışındaki Dillere Karşı, 140 Yıldır Uzun Sürece Yayılan Bir Savaş Sürdürülüyor! Ali Rıza Koşar: 38 yıldır içimde bir acı olarak kaldı Tekoşîna Dıjwar! 3. Dünya savaşında ABD–Rusya, Türk-İran konumlanması özgür Kürdistan'a kapı aralıyor Tehlikeli İnsan, Tehlikeli Aydın, Tehlikeli Yazı, Tehlikeli Düşün ve Tehlikeliler Deyip Yaktılar! Kobanê Kürdistan'da Özeldir! T.C Cumhurbaşkanı RTE Uçtu! Kadın, Kürt, Kürdistan ile Bastırılmış Kimlikler Diktatörleşen AKP ve Çözemiyeceği Kürt Sorunu Diaspora, Kanton ve Bağımsızlık ''Silahları Bırakın'' Diyorlar Şengal, Celawle, Kobani’ye DAİŞ/IŞİD Saldırıları ve Kürdistan’da Serhildan! Kürdleri Kürdistan’la Büyütmek yerine, Türkiye’yi Kürdlerle Büyütmek!!! Yahudilik; Hiristiyanlık Çözülmüştü, Sıra Siyasal İslamda! Kürt Romanı ile yüksek Kürt bilincine Kavramları Çarpıtarak, Kürdü Çarpmak! Kürdistan, Türkiye Ve İşid konuşlanması Kürt ulusal özgürlük mücadelesi ile HEP'e, tutsaklaşarak Türkiyelileşen HDP'ye İnkar, iskan, imha kurtuluşmu? Toprak İle Samimiyet(sizliğ)imiz! Kürt soykırımına karşı Kürdistan'ın bağımsızlık hayali
x