Kürd Aşiretlerinde Alan Koruma

Osmanlının son döneminde Kürd Şeyh, Ağa ve eşrafından insanları nasıl sürdüklerini bilmeyip, Kürdleri sadece Hamidiye Alayları ile tarif etmek çok sakat bir anlayıştır. Tıpkı Kürdleri sadece Köy Korucuları ile tanımlamak gibi sakat bir anlayışa taşır ki, bu tablonun mini bir parçasına bakarak bir toplumu algılamaya koyulmak gibidir.

Ahmet Önal

26.12.2019, Per | 15:51

Kürd Aşiretlerinde Alan Koruma
Makaleyi Paylaş

‘Beni etkileyen iki Corum’lu; İbrahim Kaypakkaya ve İsmail Beşikci’ içerikli bir makale yayınlamam üzerine, daha sonraları, İbrahim Kaypakkaya ile düşünceleri kesişen bazı arkadaşlar, kendi aralarında yaptıkları “Geçmişi Değerlendirme ve Yüzleşme” adlı toplantıya, aynı çevreden bir arkadaşın önerisi ile ben de iştirak etmiştim.

Bu sohbet toplantısında, sıklıkla, “Patron Ağa Devleti” sözüne vurgu yapılıyor ve İbrahim Kaypakkaya’ya sadakat gösteriliyordu. Ancak konu; “Geçmişle Yüzleşme” olmasına rağmen, 40 yılı aşkın bir zaman geçmesine rağmen, geçmişe eleştirel bir yaklaşımın olmadığını, tüm yenilgi ve geçen zamana rağmen, kendilerini tekrarlayan bir gurup arkadaşın ortamında gördüm kendimi.

Tüm konuşmaları dikkatle, ama farklı bir şey söylenir beklentisi ile sabır içinde dinledim!

Beni çağıran arkadaş, sona doğru, “Aramızda İbrahim Kaypakkaya’dan etkilenen, fakat ayrı bir kulvarda mücadele eden bir arkadaş var, Ahmet Önal!. Kendisini dinlemek isteriz!” deyince, hazırlıksız olduğum bir toplantıda, söz almak zorunda kaldım! Konuşmama şöyle başladım;

“Benim İbrahim’den etkilenmem;

1- Ser verip sır vermeyen bir devrimci olması,

2- Türkiye sol hareketi içinde Kemalizm konusundaki değerlendirmeleri,

3- “Kürd ulusal mücadelesi, hangi sınıf ve ya sınıfların önderliğinde olursa olsun, özgürlüğünü hedeflediği müddetçe, Türkiye devrimci hareketi tarafından tereddütsüz desteklenmelidir.” demesi!

4- Çok genç (23) yaşında, yüklendiği devrimci sorumluluk ile sorunlara sadece dışarıda aldığı şablonlarla değil, içerde bir göz ile de sorgulayarak değerlendirmeye çalışması!

Ancak onun bu özellikleri, “kendisini izliyoruz” diyen, çok az takipçisinde varsa da ben pek rastlayamadım.. Zira İbrahim Kaypakkaya, tıpkı Dr. Şıvan gibi, gözlemlemeyi esas alırken, takipçileri kopyacılığı esas aldılar ve düşünsel dünyada hep yerlerinde çakılı kaldılar.

Öncelikle İbrahim Kaypakkaya, 1971, 1972’de yaptığı “Kemalizm faşizmdir!” tespiti, Türkiye sol siyasal hareketi içinde bir ilk iken, bu tespit daha kapsamlı olarak, daha önceleri Hikmet Buluttekin (Çeko) tarafından “Türk Ordusu’nun Niteliği”ne ilişkin KAK gurubunun lideri olarak, 1969’da yazdığı yazısında, “Kemalist Ordu, Doğuştan Faşist Ordudur” nitelendirmesi yapar. Dr. Şıvan ise Temmuz 1970’de Ankara’da, T.De KDP’nin Kuruluş Kongresi’ne “Feridun” mahlası ile sunduğu raporda, Kemalist devletin niteliğini “faşist, sömürgeci, soykırımcı, askeri bürokratik diktatörlük” olarak nitelendirir. Buna karşı mücadelede ise temel güç ve dayanaklarının, kendileri açısında; “Kürd milliyetçiliği” olduğunun altını çizer. Ardında parti çalışmalarına giriştiğinde, Kürd sosyolojisine göre bir örgütlenmeye girişir. Medrese eğitimli melalara, aşiret liderlerine, aydınlanmaya yatkın öğrenci ve meslek sahibi insanlara yönelirken, sınıf farkı ve ideolojisiyle gitmez. Tamamen Kürd milli taleplere cevap olacak ve özgürlük istemi ile gider.

Dr. Şıvan, ‘Sistemin genel değerlendirmesini yaptıktan sonra, sistem içindeki çekişme ve hükümet değişikliklerine göre gündemini değiştirmez. Çünkü, sömürgeci devletteki nispi değişiklikler, sistem açısında rahatlıklar sağlayabilir, ancak bu sömürgeye bir rahatlık sağlamaz!’ diye bakar.

Kısacası, İbrahim Kaypakkaya’daki “Patron Ağa Devleti” tespiti ve buradaki arkadaşların bu tespitte sebat etmeleri yanlıştır. Çünkü, “Ağalar” derken, Kürdistan’daki ağalar kast ediliyor. Bu Kürd ağaları, Kürd aşiret liderleridir. Bu liderler aşiretleri ile birlikte, sömürgeci soykırımcı siyasete karşı direnerek, alanlarına tutunmaya çalıştılar. Sürgün edilmeyi ve alanlarını kaybetmeyi reddettiler. Bu direnişleri ile Türkiye proletaryasından daha devrimci bir konuma düşerek rol oynadıkları için, o aşiret liderlerinin çoğu katledildi, asıldı, zindanlarda çürütüldü!’

Kaldı ki, bugün tüm sistem partilerinin ‘Doğunun geri kalmışlığının sebebi ağalıktır, aşiretçiliktir!’ diye hedef göstermeleri tesadüfi değildir. Bunu sağlıklı değerlendirmeye ihtiyaç vardır.

Kaldı ki, sömürge toplumun ağası nasıl ağadır. Bu da değerlendirilmelidir. ‘Feodalizm’ diye tespit edilen geniş toprak ağaları Kürdistan’da yoktur. Ancak, geniş soy bağına dayalı Kürd nüfus vardır. Bu nüfus, kendi içinde Kürd dilini, kültürünü, geleneklerini ve sistem içinde erimeyi önleyen, alanlarında tutunduğu için sistemin programını bozduğu için yüz yıllardır tasfiye edilmek isteniyor.’

Bu sözler ağzımdan çıktıkça, karşımda insanların alaycı bakışlarla güldüklerini izliyordum! Bunun üzerine örneklere girmek zorunda hissederek açmaya başladım:

“Sevgili dostlar,

Baban, Botan, Soran, Hakkari aşiret konfederasyonları şeklindeki yarı-devlet olan Kürd Beyliklerini Türkiye ve hatta Kürd sol ve genel olarak siyasi ve aydın çevreleri yeterince tartışamadı. Bu örnek belki uzak kaldı, daha yakına gelelim!

Osmanlının son döneminde Kürd Şeyh, Ağa ve eşrafından insanları nasıl sürdüklerini bilmeyip, Kürdleri sadece Hamidiye Alayları ile tarif etmek çok sakat bir anlayıştır. Tıpkı Kürdleri sadece Köy Korucuları ile tanımlamak gibi sakat bir anlayışa taşır ki, bu tablonun mini bir parçasına bakarak bir toplumu algılamaya koyulmak gibidir.

Qoçgiri(1919-1922)’de, Kürd dirilişinin başında Paşoyê Şadi, Cemal Bey, Alişan Bey, Haydar Bey ve diğer aşiret ağalarının çocukları vardı ki Alişêr Efendi, aşiretlere dayanarak mücadelesini sürdürüyordu.

1925 Kürd direnişi, kendisinden önceki Azadî Cemiyeti, ağırlıklı olarak aşiret ağaları, aşiret ağalarının çocukları, yakınları ya da aşiret çocukları idi. Misal Halit Begê Cibri, Yusuf Ziya vb. aşiret ileri gelenleri idi.

Şeyh Said ve arkadaşları Diyarbakır’da idam edildikten sonra, başta Pertek, Hozat vb. aşiretlerin özellikle de Hasan Hayrı Bey ve diğer aşiret ileri gelenlerinin de asılması üzerine sıranın kendilerine geleceğini Alişêrlerin de uyarısı ile düşünerek, yer yer pasif düzeyde tepki vermelerine bile tahammül gösteremeyen devlet, bu bölgedeki farklı aşiret lider ve mensuplarının 182’sini toplayıp Elazığ’da idam ettiklerini Şark İstiklal mahkemesi belgelerinden öğreniyoruz.

1925’ten 1938’e kadar Garzan’da Sason ve Melato dağlarında süren mücadele, Mala Eliyê Unis Qewmê Çîyê önderliğinde sürdürüldü. Ancak Mala Eliyê Unis de bir dağlı aşiret idi ve bölgelerini, yani alanlarını korumaya çalışıyorlardı.

Yine bu dönemde, Garzan ve Botan’da yerlerini kaybetmek istemeyen, sürgün ve katliamlara direnen aşiretleri görüyoruz.

Siz ‘Ağrı 1926-1930 Kürd ulusal dirilişi devrimci bir karşı koyuştur” diyorsunuz, ama Broyê Heskê Têlo’nun Celali aşiretinin ağası olduğunu bildiğinize emin değilim.

Aynı şekilde Haydaran aşireti Ağaları Nadir Bey ile Mehmet Beyi de bilmezsiniz! Sipikanlı Abdulmecid bey ve çocuklarını da bilmezsiniz.

Hesenanlı Silêmanê Ehmed, Halit Bey, Ferzende Beyi de bilmezsiniz.

Bekirilerin Ağası eşi Zeyno ile kafası kesilen Reşoyê Silo’yu da bilmezsiniz.

1930’da Geliyê Zilan’da öldürülenlerin arasında aşiret ağalarının ve yoksulların çocukları ayırımı yoktu. Ağrıdan Adana’ya yargılanmak üzere götürülen 750 kişiden ancak iki üç kişi kurtulabilmişken ve diğerlerinin hepsi öldürülürken de başta aşiret ve aşiret reislerinin çocukları vardı.

1937-1938’de katledilen Dersimliler, toplumsal olarak Kürd Rêya Heqiyê aşiretlerinin mensupları idi. İdam edilenler, aleni kurşuna dizilenler de aşiret ağaları idi…

1955’te Sivas’a sürgüne gönderilen Kürd ileri gelenleri de aşiret reislerinden mensuplar idi.

Bu konuda Kürdistanın diğer parçaları daha bariz örneklere haizdir. Anlaşılır olması için, Bakur ile örnekleri sınırlıyorum.

Şu ‘Patron’ kavramının tartışmasını size bırakıyorum, ancak ‘Ağa…’ kavramını kullanırken, bu tabloyu göz önünde bulundurmanızı istirham ediyorum.

Bu konu üzerinde dururken, aşiret örgütlenmesinin bizi bu duruma kadar getirdiğini, bundan sonra geleceğe taşıyacak dinamiğe sahip olmadığını, savunulması gereken modern ve devrimci normlara uyum sağlayan, bizleri ileriye taşıyacak ilkel değil, özgün ve sosyal normlara sahip etkinlikler ve örgütlenmeler olduğunu belirtmek isterim.

Zira, Kürd ulusal mücadelesi ile Türkiye devrimci mücadelesi, bir halkanın değil, farklı halkaların devrimidir. Bu konuyu da açmanız ve aşmanız gerekir!” diyerek sözümü bitirdim. ‘Varsa sorusu ya da bu konuda katkıda bulunacak arkadaş, buyursun!” dedim… Ses veren olmadığı gibi, salonu bir sessizlik sardı… Artık yüzüme bakıp alaycı gülümseyen arkadaş yoktu!

Konu sonraki toplantılarında tartışıldı mı bilmem…

Eğer bu konuyu daha derinlemesine tartışmak, analız etmek isteyen varsa, Yusuf Ziya Döğer’in Sitav Yayınları’nda çıkan “Kürd Aşiretlerinde Alan Koruma” kitabını okumalarını öneririm!

Bu kitap üzerine yazışmaların olacağını, bu konunun daha çok tartışılacağını belirterek, şimdilik bir giriş notu olarak okumanızı önererek yetinelim!

Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Nerina Azad'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.
9395 kişi tarafından görüldü.
Son Güncellenme:13:37:05

Ahmet Önal

Yazarın Önceki Yazıları

Düşünce Üretmek! Sürgün Halide Edip, Bedirxaniler Ve! Milliyetçilikte Tasnif ve Tahrif! ‘Xorasan Türkü’ ya da ‘Alevi Milleti’ Yalanı! Tarık Ziya Ekinci Abi! Kürt Modernizmi! Milliyetçiliği Parçalamak! 'Sömürge Bile Değil' Deyip, Soykırım Dememek! Antik Kentler Sadece Turizm Alanları Değildir! Türklük Etnisiteye Değil, Devşirmelere Dayanır! Entelektüel, Aydın ve Akademisyen! Kemalist CHP'nin Başarısı ve Kürt Oyları! Travma Kürtçe'me Dokunma Dilime Dil Uzatma! Tehales'in Felsefesi mi, Sokrates'in Mistisizmi mi Bilimsel? Türk Eğitim Sistemi ve Laz Bir Öğretmenin İbretlik İtirafı... Kendisi Olan ve Olmayan İnsan! 'Kültür!' Anadili/Esasdili Yasaklamak! Kürt Mahallesi/Köyü ve Dünya! Kültürel Bir Kamusal Alan, Bizi Doğru Düşündürür! Kenan Ülkesinde Hamas, İsrail ve Kürtler! 'Edebiyat Cumhuriyeti' Kürtlerin Kanon Eseri: Ahmedê Xanî ve Mem û Zîn 30 Ağustos 1922 Zafer mi? 'Halkların Dostluğu' ve Tezat! Modernlik, Modernleşme, Burjuva Sınıfı ve Siyaset! Milliyetçilik Ölüm Makinesi Topal Osman'a İadeyi İtibar!!! Soykırım! Dersime Giderken Bizans İmparatorluğu'nun Yıkılışı Seçim Verileri… Liman Von Sanders’in Anıları Ve Tarih Bilinci! Osmanlı İttihat ordusunda Bir Alman Mareşal, Liman Von Sanders! El Anfal ve 'Kürt Dostları!' Yerel Devlet Uygarlığa, ‘Büyük Devlet’ Harabeye Çevirdi! Devlet ile Çete! Kürtler; Karşıtı İki Aynıya değil, Kendi Ayrılığına Oy Kullansa Ne Olur? Feminen hareket cılız, eleştiri kadük, biat köklüdür! Siyaset, Hassasiyet ve Haysiyet! İmparator, ecdad mı, katil mi? Deprem, ‘Felaket’ ve ‘Kader’ Değildir! 'Benim Kürt kardeşim, ama 'Kürt yoktur' Türk tarihçisi ve Türk siyasetçisi... Tarihi Depremler, Çaresizler Ve Akıl! Sürgün Halide Edip, Bedirxaniler Ve! Samilerin İsrail kolu; Yahudiler ve Holokost! Sümer Ülkesinde Şaristanî ve İşgaller! Mezopotamya’da Sümerler ve Uygarlığı! Milliyetçilik! Kahraman Irk ve Irkçılık! Din, İnsan Ve Felsefi Düşünme! HTŞ, ÖSO Ve Diğerleri Kimin vatandaşı? Kürtçe bilmeksizin, Kürtleri incelemek! ULUS - HALK - SINIF NEDEN BAĞIMSIZLIK!? Rêya Heqîyê İnancı; Müslümanlık, Şialık, Bektaşilik, Nusayrilik Değildir! Devletsiz Ulusun, Egemen Sınıfı Olmaz! II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (VII) Türk Solu ve Aydınlarının Şovenizmi Fazladır, Kürd Solu ve Devrimcilerinin Milliyetçiliği Eksiktir! II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (VI) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (V) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (IV) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (III) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa- (II) II. Abdulhamid’i Kemale Taşıyan Talat Paşa, - (I) Tunç-Ellî Operasyonu!" Güneşi Zapt Etmeyeceğiz! Ocak-Medrese Mi? Cemevi-Camii Mî? TALAT PAŞA ve CUMHURİYET Cunan'da Dîl Kırımı Ve Kültürel Yabancılaşma Enver'den Evren'e 12 Eylül... Eski, Kadim, Dil, Halk, Ulus, Modernite Ve Kürdler! Taner Akçam,'Ermeni Soykırımı’nın Kısa Tarihi' Kitabı Ve Kürtler! 'Müthiş' Hatalar Neden? Kürt Ağası ABD, Çelişkiler, İlişkiler ve Kürtler ! Küfürbaz Yüzsüzler ve Kürdler! Türkçesiz Osmanlıcadan, “Resmi Dil Türkçe”ye, Kültürel Türkçülükten, Türk Siyasal Irkçılığına-II- Anlaşılmayan Karışık Osmanlıcadan, ''Anlaşılmayan Bir Dil'' Kürtçeye Varmak! Uygarlık, Mitoloji ve Din! Din, Siyaset ve Bilim Doğu Akdeniz'de Devlet Konumlanmaları Kendime Soruları, Siz de Düşünüyor musunuz? Komik Olmayın Ulus; Siyasal Birliği ve Dili ile Vardır! Irkçılık; Hastalık Değil, İnsanlık Suçudur! Kültür ve Siyasette Irkçılık ve Kürt İşçilerinin Linç Edilmesi! Tuzu bile Bozan Lümpen ve Cahiller ile Aydınlar! Ayasofya’ya Kayyumu (1453) Ayasofya Kilisesi-camii, Müslüman ibadeti ve Cennet yalanı Öteki Olarak, Aidiyat,Hukuk ve Eşitliğe Tutunmak! Eğitimde; Hak-Haksızlık, Etik ve Suç Hak Yolunda Hakikat 'Alevilik' Mi, Rêya Heqiyê Mi?! 'Alevi' Şaşkınlığı Alfabe ve Îmla İttihat ve Terakki ile Devamında Çerkeslerden Bazı Şahsiyetler MUSTAFA KEMAL ve NUTUK İran İslam Despotizmi ve Mustafa Selimı'nin İdamı Mihtra Înancı ve Hîyerarşi Kadın ve Savaş Eleştiride; Pasif, Aşırı ve Zorlama Yorum Olmaz! 'Kızılbaşlık': Osmanlı İle Safevi Çekişmesinde Çıkan Bir Kavram Kürt Siyasetinde Aşılmayan Gelenek; “Kürt Aşiretlerinde ‘Alan Koruma” Kürtlerin Guernica’ları çok, Picasso’ları var mı? Daraldıkça Dersim’den Kopmak ve Kötülük Yapmak! Musa ve Kitabı Tevrat Yenilik ve Yenilenme! Alan Tutma Yetmez Davut Kurun ve Anıları... Geçmişten Geleceğe Tecrübe Sunuyor Savaşı ve Değişkenliği İzlemek Failin Suçunu, Mağdura Yığmak! Islam Şiddeti ya da 'Darül Harp'te, Mali Kaynaklar! İnsanlığın Acısını Beynin Açısı Çözer Rêya Heqîyê inancı Mîhtra inancıdır; Müslümanlık, Kızılbaşlık, Alevilik değildir Barış Günü Kutlamaları Şöyle Geçerken, Kürt Siyaset Tarihinde Tabu ve Maraziler.. Türk Milliyetçiliğini, Kürt Milliyetçiliği ile Mukayese Etmek! Savaş Yeni Gelişmelere Gebe, Doğumu Merak Ediyorum Yanlız Kemal Kılıçdaroğlu İçin Değil Tüm Linç Girişimleri Kınanmalı! Değişim ve Özgürlük Savunma: Düşünceler sorgulanmalı, ancak emniyet ve mahkemelerde değil! Rêya Heqîyê, Alevilik ve İslam! Değişim, Zaman, Din ve Astroloji Marksizim’de Ulusal Sorun Yoktur? Dêrsim’de Koçgiri 1919-1922 ve Sonrası!.. 1968-1978’de Birleşen-Ayrışan Sancılar, Türki(y)e Solu ve Kürt Milli Hareketi!.. Devşirmeler ve Devletsizler... Kendine Düşmek Yerine, Özgürlüğü ve Bağımsızlığı Düşünmek! İttihat ve Terakki Cemiyeti (İT-C) Haşdi Şabi ve Irak’ın 'Kerkük seferi' ne idi ne değildi? Kerkük’ün tarihine bir değinme Bağımsızlık Meşru Haktır, Olmadan Olmaz! Güney Kürdistan'da Bağımsızlık Referandumu ve Tercih! Egemenin Savaş-Barış ve Silahlanma-Silahsızlandırma Siyaseti 'Stratejik Derinlik', Mursi ile battı, Suriye ile çöktü Raqqa - Musul Operasyonu ve Sonrası III. Dünya Savaşı Uzun Sürecek 'Bağımsızlık Hedefi İle Kürdler Özgürleşecek!' 4 Mayıs 1937 Bakanlar Kurulu Kararı ve Dersim Tertelesi! Kürt Sorununun Ağırlığı ve Aciliyeti! Kontrollü Darbe III. Dünya Savaşı, Rakka ve Musul'a Dayandı, Abd - Rusya Anlaşarak Çözüme Gidiyor! Kürtler Ne Yapar? Kürt Bayrağı 16 Nisan Referandumu Irkçılık Çekişmesinde İnsani Kişilik, Aidiyet-Kimlik Bilinci ile Şekillenir Ulusal Birlik ve Kongre hakkında düşüncelerim İttihat Ve Terakkinin Devamı, Kuvva-i Milli Teşkilatı Sevdalısı; Nazım Hikmet Ran Memur Toplum Değil, Kendisi İçin Üreten Toplum Kazanır Yalanın Egemenliği, Doğrunun ‘Marjinal’liği! Türkçe Dışındaki Dillere Karşı, 140 Yıldır Uzun Sürece Yayılan Bir Savaş Sürdürülüyor! Ali Rıza Koşar: 38 yıldır içimde bir acı olarak kaldı Tekoşîna Dıjwar! 3. Dünya savaşında ABD–Rusya, Türk-İran konumlanması özgür Kürdistan'a kapı aralıyor Tehlikeli İnsan, Tehlikeli Aydın, Tehlikeli Yazı, Tehlikeli Düşün ve Tehlikeliler Deyip Yaktılar! Kobanê Kürdistan'da Özeldir! T.C Cumhurbaşkanı RTE Uçtu! Kadın, Kürt, Kürdistan ile Bastırılmış Kimlikler Diktatörleşen AKP ve Çözemiyeceği Kürt Sorunu Diaspora, Kanton ve Bağımsızlık ''Silahları Bırakın'' Diyorlar Şengal, Celawle, Kobani’ye DAİŞ/IŞİD Saldırıları ve Kürdistan’da Serhildan! Kürdleri Kürdistan’la Büyütmek yerine, Türkiye’yi Kürdlerle Büyütmek!!! Yahudilik; Hiristiyanlık Çözülmüştü, Sıra Siyasal İslamda! Kürt Romanı ile yüksek Kürt bilincine Kavramları Çarpıtarak, Kürdü Çarpmak! Kürdistan, Türkiye Ve İşid konuşlanması Kürt ulusal özgürlük mücadelesi ile HEP'e, tutsaklaşarak Türkiyelileşen HDP'ye İnkar, iskan, imha kurtuluşmu? Toprak İle Samimiyet(sizliğ)imiz! Kürt soykırımına karşı Kürdistan'ın bağımsızlık hayali
x